تبیان، دستیار زندگی

زندگینامه امام سجاد علیه ‏السلام
امام على بن الحسین علیه ‏السلام، پیشواى چهارم شیعیان است كه با لقب «سجاد» و «زین العابدین» مشهور است. چون سجده و عبادت او در پیشگاه خداوند بسیار بود، زینت پرستشگران لقب یافت.
او فرزند امام حسین علیه ‏السلام بود و مادرش «شهربانو» نام داشت. در سال 38 هجرى روز پنجم ماه شعبان در مدینه متولّد شد (هر چند برخى هم زادگاه او را كوفه دانسته‏اند، چون امام حسین علیه ‏السلام در آن زمان، همراه پدرش حضرت على علیه ‏السلام، در كوفه مى‏زیست.)
امام حسین، به دلیل علاقه‏اى كه به حضرت على علیه ‏السلامداشت و به خاطر مقابله با تبلیغات سوء بنى‏امیّه كه نام على را به زشتى مى‏بردند، نام این فرزند و فرزندان دیگرش را «على» گذاشت (على‏اكبر، على‏اصغر، دو برادر امام سجاد بودند).
از القاب دیگر امام سجاد علیه ‏السلام، مى‏توان «سیّدالعابدین» ، «ذوالثّفنات»، «امین» و «زكىّ» را نام برد. از آنجا كه مادرش شهربانو دختر یزدگرد بود، ایرانیان بین خود و اهل بیت پیامبر از این جهت احساس خویشاوندى مى‏كردند و به این خاندان محبّت و علاقه خاصّى داشتند. مادرش در كودكى امام از دنیا رفت و امام حسین، تربیت و نگهدارى از او را به یكى از بانوان پاك سرشت سپرد.
امام سجاد علیه ‏السلام بتدریج بزرگ شد و هیبت و وقار خاصّى یافت و از چهره‏اش نشانه‏هاى بزرگوارى و شخصیت والاى او آشكار بود. آن حضرت كه در دو سال اولِ كودكى‏اش از عنایت ویژه حضرت على علیه ‏السلام كه جدّ او بود برخوردار شده بود پس از آن نیز از عنایت و توجّه خاص عمویش امام مجتبى بهره‏مند بود. شخصیت اخلاقى و اجتماعى او اینگونه شكل گرفت و در میان خانواده، به نیكوكارى و مهربانى نسبت به همه معروف بود. به پدر و مادر خویش احترام خاصّى قائل بود. یكى از دعاهاى او درباره والدین خویش بود.
با خدمتگزاران خود هم رفتارى عاطفى داشت و آنان را مثل فرزندان خویش به حساب مى‏آورد و به آنان نیكى مى‏كرد و رفتار شایسته و احسان او نسبت به همسایگان نیز معروف بود. با همنشینان، با ادب و احترام رفتار مى‏كرد، به تازه واردین احترام مى‏گزارْد و براى شیعیان خود نیز الگویى والا در اخلاق و ایمان و عمل بود و آنان را به پارسایى و حسن خلق سفارش مى‏كرد. آن حضرت آن قدر اخلاق والا داشت كه نسبت به دشمنان هم رفتارى آمیخته به عفو و گذشت داشت و هرگز به فكر انتقامجویى از آنان نبود.
حلم و بردبارى از صفات بارز او بود. در مشكلات و ناملایمات، صبور و مقاوم بود و با عزّت و سربلندى زندگى مى‏كرد و از شجاعتى بسیار كه ویژه این خاندان بود بهره‏ها داشت. تحمّل مصیبت‏ها و شهادت‏ها در حادثه عاشورا و خطبه خوانى در بارگاه طاغوتى همچون یزید، آن هم در حال اسارت، شاهد آن دلاورى و شهامت است.
سخاوت، از ویژگیهاى خاصّ و روشن او بود. بسیارى از نیازمندان از عطاى دست بخشنده‏اش بهره‏مند مى‏شدند. خانه و آستانه‏اش پناهگاه محرومان و درماندگان و غریبان بود و سفره اطعام او در مدینه هنگام ظهر، براى همگان گشوده بود، هیچ سائلى را دست خالى بر نمى‏گرداند. صدقات او شامل بسیارى از نیازمندان مى‏شد، بخصوص صدقه‏هاى پنهانى و نیمه شب و ناشناس او كه به درِ خانه بینوایانِ آبرومند مى‏برد و همه اینها براى خدا بود و از كسى چشمداشت كمترین تشكّر و سپاس نداشت.
عبادت‏ها و نیایش‏هاى طولانى او و نالیدن‏هایش به درگاه خداى متعال و توكّلش بر او، وى را عزیز و محبوب ساخته بود. هر یك از خوبیها و فضیلت‏ها را كه بر شماریم، امام سجاد علیه ‏السلام در آن زمینه سرآمد مردم بود.
امام سجّاد علیه ‏السلام همراه پدر خویش از مدینه به مكّه و از آنجا به كربلا رفت و صحنه‏هاى غم‏انگیز كربلا و حوادث عاشورا و پس از آن را شاهد بود و همسفر اسیران اهل بیت از كربلا به كوفه و شام و از آنجا به مدینه بود. مصلحت الهى در آن بود كه حضرت سجّاد در حادثه كربلا بیمار شود و از شركت در جهاد مُعاف گردد، تا او وارث رسالت و امامت باشد و نسل پیامبر و دودمان اهل بیت، نابود نگردد. آن امام در حادثه كربلا حدود 23 سال داشت. پس از شهادت سیدالشهدا در روز عاشورا، امامت به وى منتقل شد. زین العابدین علیه ‏السلام هم مسؤولیت پیشوایى شیعه را عهده دار شد، هم هدایت آن كاروان غمزده را در سفرِ اسارت. در كوفه و دمشق، سخنرانى‏هاى افشاگرانه‏اى كرد كه لرزه بر پایه‏هاى حكومتِ امویان انداخت. اگر خطبه‏هاى روشنگر آن حضرت و عمّه‏اش حضرت زینب نبود، خونهاى مطهر شهداى كربلا هدر مى‏رفت و آن حماسه خونین تحریف مى‏شد و اثر الهام بخشى و بیدارگرى خود را از دست مى‏داد.
سفر طاقت فرسا و بسیار تلخ كوفه و شام سپرى شد و امام سجاد علیه ‏السلام همراه با بازماندگان كاروان حسینى به مدینه آمد. از آن پس پیوسته به احیاگرى و یاد عاشورا و شهادت مظلومانه پدر و برادرانش اهتمام مى‏ورزید و با گریه‏هاى همیشگى‏اش به مدّت 20 سال، آن مظلومیّت را زنده نگه مى‏داشت، تا دشمنان اهل بیت رسواتر شوند. به هر مناسبتى از حادثه قتل عامِ كربلا و شهادت پدر و اسارت اهل بیت یاد مى‏كرد و مى‏گریست.
در حادثه قتل عام مردم مدینه كه یك سال پس از عاشورا، بر ضدّ والى وابسته به یزید شورش كردند و یزید سربازان خود را براى سركوبى انقلابیون مدینه فرستاد، هزاران نفر كشته شدند، امام سجاد علیه ‏السلام به قبر مطهّر رسول خدا پناه برد و دعا كرد و خداوند او و همه كسانى را كه در خانه آن حضرت گرد آمده بودند، از شرّ سربازان یزید حفظ كرد. این واقعه در تاریخ به «واقعه حرّه» مشهور شد.
در همین سالها توّابین به رهبرى «سلیمان بن صُرد» در كوفه، براى قیام و خونخواهى شهداى كربلا زمینه سازى مى‏كردند. سرانجام در سال 65 هجرى قیام كردند. در سال بعد «مختار» قیام كرد و از جنایتكارانى كه حادثه كربلا را به وجود آورده بودند به سختى انتقام گرفت.
قیام مختار در كوفه در سال 66 و كشته شدن عمر سعد، ابن زیاد، شمر، خولى، سنان و دیگر جنایتكاران، دل شیعیان را آرام كرد. وقتى مختار، سر «ابن زیاد» و «عمر سعد» را نزد امام سجاد علیه ‏السلام فرستاد، آن حضرت خدا را شكر كرد و مختار را دعا نمود.
امام سجاد علیه ‏السلام پس از واقعه عاشورا به مدّت 34 سال امامت كرد. در آن مدّت با حاكمانى همچون یزید، عبدالله زبیر، مروان حكم، عبدالملك مروان و ولید بن عبدالملك مواجه بود. این دوران خفقان بار، امكان هر گونه تلاش فرهنگى و سیاسى را از آن حضرت گرفته بود. ناچار با استفاده از شیوه «دعا»، به نشر حقایق دین مى‏پرداخت. كتاب «صحیفه سجّادیه» كه مجموعه 54 دعا از نیایش‏هاى پر معناى آن حضرت است و به «زبور آل محمد» معروف است بخشى از آن دعاها را در بر دارد. مناجات‏هاى پانزده گانه (مناجات خمسة عشر)، همچنین حدیث بلند و مهمّ «رسالة الحقوق» از یادگارهاى علمى و میراث معنوى امام زین العابدین است.
آن حضرت، سرانجام در سال 95 هجرى توسّط ولید یا هشام بن عبدالملك مسموم شد و به شهادت رسید. قبر مطهرش در مدینه و در قبرستان بقیع است.

قالَ السَّجادُ علیه ‏السلام: لایَقِلُّ عَمَلٌ مَعَ تَقْوى وَكَیْفَ یَقـِلُّ مایُتقَبَّلُ. 

وَ قالَ السَّجادُ علیه ‏السلام: اِیـّاكَ وَالاِْبْتـِهاجَ بالِذَّنْبِ، فاِنَّ الاِْبْتِهاجَ بِهِ اَعْظَمُ مِنْ ركُوُبِهِ. 

وَ قالَ السَّجادُ علیه ‏السلام: ما اَكَلْتُ بِقِرابَتى بِرَسُولِ اللّه‏ِ شَیْئا قَطُّ. 

وَ قالَ الاِْمامُ السَّجادُ علیه ‏السلام: وَیْحَكَ اَفى حَرَمِ اللّه‏ِ اَسْأَلُ غَیْرَاللّه‏ِ عَزَّوَجَلَّ؟!! اِنّى آنِفُ اَنْ اَسْأَلَ الدُّنْیا خالِقَها، فَكَیْفَ اَسْأَلُها مَخْلُوقا مِثْلى؟! 

وَ قالَ الاِْمامُ زَیْنُ العابِدینَ علیه ‏السلام: اِنَّـما الاِْسْتِـعْدادُ لْلِمَوْتِ تَجنُّبُ‏الْحرامِ وَبَذْلُ النَّدى فى الْخَیْرِ. 

عَنْ اَبى عَبْداللّه‏: قالَ: اِنَّ عَلَّى بَنُ الْحُسینِ صَلَواتُ‏اللّه‏ِ عَلَیْهِما اِسْتَقْبَلَهُ مَـوْلىً لَهُ فى لَیْـلَةٍ بارِدَةٍ وَعَلَیْهِ جُبـَّةُ ومُطْرَفُ خَزٍّ وَعَمامَةُ خَزٍّ وَهُوَ مُتَغَلِّفٌ بالْغالِیَةِ فَقالَ لَهُ جُـعِلْتُ فَداكَ فى مِثْلِ هذه الساعَةِ عَلى هذهِ الْهَیْئَة اِلى اَیْنَ؟ قـالَ: فَـقالَ: اِلى مَسْـجِدِ جَدّى رَسُـولِ اللّه‏ِ صلی الله علیه و آله اَخْطُبُ الْحُورَ العینَ اِلَى اللّه‏ِ عَزَّوَجَلّ. 

وَ قالَ الاِْمامُ السَّجادُ علیه ‏السلام: اِیّـاكُمْ وَصَحْـبَةَ الْعاصـینَ وَمَعُونَهَ الظالِمینَ وَمجاوِرَة الْفاسقینَ اِحْذَروُا فِتْنَتَهُمْ وَتَباعِدُوا مِنْ ساحَتِهِمْ. 

وَ قالَ الاِْمامُ السَّجادُ علیه ‏السلام: اِعْـلَمُوا عِبـادَ اللّه‏ِ اَنَّ اَهْـلَ الشِّرْكِ لایُنْصَبُ لَهُمْ اَلمَوازینَ وَلایُنْشَرُ لَهُم الدَّواوینَ وَاِنمّا یُحْشَرُونَ اِلى جَهَنـَّمَ زُمَرا وَاِنمّا نَصْبُ الْمَوازینَ وَنَشْرُ الدَواوینَ لاَهِـلِ الاِسْلامِ. 

وَ عَنِ الاِْمامُ السَّجادُ علیه ‏السلام كانَ یَقُول: لَوْماتَ مَنْ بَیْنِ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ لَمَا اسْتَوْحَشْتُ بَعْدَ اَنْ یَكُونَ الْقُرآنُ مَعى. 

قَیلَ «للسَّجاد» علیه ‏السلام اِنَّـكَ اَبَـرُّ الناسِ وَلاتَاكُلُ مَعَ اُمِّـكَ فى قَصْـعَةٍ وَهِىَ تُـریدُ ذالِكَ. قالَ: اَكْرَهُ اَنْ تَسْبِقَ یَدِىَ اِلى ما سَبَقَتْ اِلَیْهِ عَیْنُها فَـاَكُونَ عاقَّـا لَهـا.