تبیان، دستیار زندگی

jha.blogfa.com/post-4.aspx

حقوق هنری

 مالکیت ادبی و هنری

بحث مالکیت ادبی و هنری سالیان درازی است که به عنوان یکی از اقسام مالکیت در دنیا شناخته شده و مورد حمایت قانون گذاران قرار گرفته است.در کشور ما نیز از سال 1348 با تصویب قانون حمایت حقوق مولفان و مصنفان و هنرمندان بحث مالکیت ادبی و هنری به رسمیت شناخته شده است و قانون گذار با احترام به حقوق مادی و معنوی پدید آورنده اثر در صدد حمایت از مولفین و مصنفین و هنرمندان بر آمده است . در این قانون با کلماتی مثل مولف و مصنف روبرو می شویم . هر چند که اکثر اوقات این دو کلمه در کنار یکدیگر و به صورت مترادف معنی می شود و لیکن میان آنها تفاوت است .

آثار مورد حمایت قانون

برابر قانون حمایت حقوق مولفان ، مصنفان و هنرمندان آثار مورد حمایت قانونگذار به شرح زیر است :

1-   کتاب ، رساله ، جزوه ، نمایشنامه و هر نوشته ی دیگر علمی ، فنی ، ادبی و هنری .

2-   شعر، ترانه ، سرود و تصنیف که به هر ترتیب و روشی نوشته یا ضبط یا نشر شده باشد .

3-  اثر سمعی و بصری به منظور اجرا در صحنه های نمایش یا پرده ی سینما یا پخش از رادیو و تلویزیون که به هر ترتیب و روشی نوشته یا ضبط یا نشر شده باشد.

4-   اثر موسیقی که به هر ترتیب و روشی نوشته یا ضبط یا نشر شده باشد .

5-  نقاشی و تصویر و طرح و نقش و نقشه ی جغرافیایی ابتکاری و نوشته ها و خط های تزئینی و هر گونه اثر تزئینی و تجسمی که به هر طریق و روشی به صورت ساده یا ترکیب به وجود آمده باشد .

6-   هر گونه پیکره یا مجسمه

7-   اثر معماری از قبیل طرح و نقشه ساختمان

8-   اثر عکاسی که با روش ابتکاری و ابداع پدید آمده باشد .

9-   اثر ابتکاری مربوط به هنرهای دستی یا صنعتی و نقشه ی قالی و گلیم .

10-  اثر ابتکاری که بر پایه فرهنگ عمومی یا میراث فرهنگی و هنر ملی پدید آمده باشد.

11-  هرگونه آثار ناشی از نرم افزارهای رسانه ای و همچنین رسالات دانشگاهی نیز در زمره آثار مورد حمایت قانون گذار است .

·    بجز آثار فوق الذکر اثری که از ترکیب چند نوع از آثار مورد حمایت قانون ایجاد می شود نیز مورد حمایت قانون گذار خواهد بود.

شرایط حمایت از اثر

برای اینکه اثری مورد حمایت قانون گذار قرار گیرد باید واجد شرایط زیر باشد :

الف ـ انتشار اثر در ایران . اثر زمانی مورد حمایت قانون گذار قرار می گیرد که برای نخستین بار در ایران چاپ ، نشر ، یا پخش و اجرا شده باشد . بنا براین اگر اثری قبلا در کشور دیگری چاپ ، پخش یا نشر و اجرا شده باشد نمی تواند از حمایت های قانونی قانون گذار در ایران برخوردار شود. فرقی نمی کند که پدید آورنده ی اثر ایرانی باشد یا خارجی . صرفاً باید برای بار اول در ایران منتشر شود . به عنوان مثال اگر یک ایرانی در فرانسه کتابی را به فارسی چاپ کند نمی تواند از حمایت های قانونی در ایران برخوردار شود . لزوم نخستین انتشار اثر در داخل ایران را می توان با نیاز به گنجینه غنی ادبیات و علوم و هنر جهان و غنی تر کردن فرهنگ کشور توجیه کرد . چرا که در غیر این صورت مولفان یا ناشران خارجی مبلغ گزافی برای دادن اجازه ترجمه یا نشر اثر در ایران مطالبه خواهند کرد . همین امر مانعی برای ترجمه و نشر اثر بوده و در نتیجه در مورد کتابهای علمی و درسی که مورد احتیاج مبرم است مواجه با کمبودهایی خواهیم شد . البته باید گفت لزوم نخستین انتشار اثر در ایران فقط برای حمایت از حقوق مادی پدید آورنده اثر است .

ب ـ اصالت اثر . اثری قابل حمایت است که ابتکاری و اصیل باشد . به این معنی که مظهر شخصیت و منویات پدید آورنده و انعکاسی از افکار او باشد . البته باید گفت نو بودن اثر شرط نیست . بنابراین اگر کسی بر مبنای ضرب المثلی رایج شعری زیبا بسراید هر چند که این اثر نو نبوده اما چون اصیل است مورد حمایت قانون قرا می گیرد .

حقوق پدید آورنده اثر

پدیدآورنده اثر با شرط اینکه تکالیف خود را انجام بدهد دارای حق و حقوقی می شود حقوقی که قانون گذار برای هر پدید آورنده اثری محترم شمرده عبارت است از حقوق معنوی و مادی که هر یک را به تفسیر بررسی می کنیم .

حقوق پدید آورنده اثر :

الف ـ حقوق مادی : منظور از حقوق مادی پدید آورنده اثر همان حق انحصاری نشر و پخش عرضه و اجرای اثر و به عبارتی دیگر حق بهره برداری مادی از نام و اثر است . پدید آورنده اثر می تواند این قسمت از حقوق خود را در کلّیه موارد از جمله موارد زیر به غیر واگذار نماید :

1-         به منظور تهیه فیلمهای سینمایی و تلویزیونی و مانند اینها

2-         نمایش صحنه ای مانند تئاتر و نمایش های دیگر

3-         ضبط تصویری یا صوتی

4-         پخش از رادیو و تلویزیون و وسایل دیگر

5-         ترجمه و نشر کتاب ، تکثیر و عرضه اثر از راه چاپ ، نقاشی ، عکاسی و مانند اینها

6-         استفاده از اثر و کارهای علمی ، ادبی ، صنعتی ، هنری و تبلیغاتی

7-         بکار بردن اثر در فراهم کردن یا پدید آوردن آثار دیگر

در هر صورت پدید آورنده یک اثر می تواند با انتقال حقوق مادی ناشی از اثر خود به یکی از طرق فوق الذکر یا موارد مشابه اقدام به واگذاری این حق به غیر نماید . منظور از غیر شخصی است که حق بهره برداری و استفاده از حقوق مادی اثر به او واگذار شده است . از هنگام انتقال این حقوق به غیر نامبرده حق استفاده از حقوق مادی اثر را داشته و پدید آورنده نمی تواند در مدت زمان بهره برداری دخل و تصرفی در این حقوق داشته باشد مگر به وجه قانونی . لازم به ذکر است معمولا انتقال حقوق مادی به غیر طی  قراردادی صورت می پذیرد . در این قرارداد چگونگی و نحوه بهره برداری و همچنین مدت زمان استفاده از حق مادی قید می شود . مثلا نویسنده ای حق چاپ کتاب خود را برای مدت سه سال با ناشری قرار داد می بندد . بدیهی است در این مدت کلیه حقوق انتشار برابر قرارداد منعقده متعلق به ناشر است و نویسنده در این مدت نمی تواند قرارداد مشابهی با ناشر دیگر منعقد کند.

نکته : در صورتی که مدت استفاده از حق مادی معین نشده باشد انتقال گیرنده نهایتا به مدت سی سال می تواند از حق مادی پدید آورنده اثر بهره برداری نماید .

مدت اعتبار حقوق مادی پدید آورنده :

حقوق مادی پدید آورنده اثر در طول حیات او معتبر است و بعد از مرگ هم به ورثه ی او یا به کسی که به او وصیّت شده است منتقل می گردد . پدید آورنده ی اثر مادامی که زنده است می تواند حقوق مادی خود را به دیگری انتقال دهد . در ایران پدید آورنده اثر حداکثر برای سی سال می تواند حقوق مادی خود را به دیگری منتقل کند و انتقال گیرنده ی حق می تواند تا سی سال پس از واگذاری از این حق استفاده کند . مگر اینکه برای مدت کمتری توافق شده باشد . لازم به ذکر است واگذاری حقوق مادی باعث صلب حقوق شخص پدیدآورنده نخواهد شد . مگر آنکه استفاده از آن منحصراً به انتقال گیرنده واگذار شده باشد . در این خصوص باید توضیح داد منظور این است که پدید آورنده در عین حال می تواند حق مادی استفاده از اثر خود را به طرق مختلف به اشخاص متعدد واگذار نماید . مگر آنکه کلا حق انحصاری استفاده از اثر خود را به دیگری واگذار کرده باشد که در این حالت دیگر نمی تواند دخل و تصرفی در حقوق مادی خود داشته باشد .

اثر مشترک :

اثری که با همکاری دو یا چند پدید آورنده به وجود آمده باشد ، بطوری که کار یکایک آنها از یکدیگر متمایز نباشد اثر مشترک نامیده می شود . حقوق این اثر اعم از مادی و معنوی به صورت مشاعی حق پدید آورندگان آن است . بنابر این هرگونه دخل و تصرف در حقوق مادی این گونه آثار باید با مجوّز کلیه پدید آورنده گان اثر باشد .