تبیان، دستیار زندگی

ملا محمد محسن فیض کاشانی شاعر قرن یازدهم و معاصر با شاه عباس دوم بوده است. او در سال ۱۰۰۷ هجری قمری در کاشان متولد شد و پس از پایان مقدمات علوم و دانشهای زمان خویش به شیراز رفت و به حلقه شاگردان ملاصدرا پیوست و سرانجام با دختر وی ازدواج نمود. وی از علمای بزرگ عهد خویش محصوب می‌شده وتألیفاتی درعلوم عقلیه و نقلیه و حکمت و اخلاق دارد که مهمترین آنها عبارتند از: ابواب الجنان، تفسیر صافی، تفسیر اصفی، کتاب وافی (در شرح کافی) ، شافی ، مفاتیح الشرایع ، اسرارالصلوه ، علم الیقین در اصول دین ، تشریح (در هیئت) سفینة النجاه ، شرح صحیفه سجادیه ، ترجمة الصلوه (به فارسی) ، ترجمه طهارت (به فارسی) ، ترجمه عقاید (به فارسی) ، فهرست علوم و دیوان اشعار . اشعار فیض بالغ بر سیزده هزار بیت است. وی در سال ۱۰۹۰هجری قمری درگذشت و در کاشان به خاک سپرده شد.

ای حسن تو جلوه‌گر ز اسما و صفات          روی تو نهان در تتق این جلوات
اندیشه کجا بکبریای تو رسد          هیهات ازین خیال فاسد هیهات

در عهد صبی کرد جهالت پستت          ایام شباب کرد غفلت پستت
چون پیر شدی رفت نشاط از دستت          کی صید کند مرغ سعادت شصتت

این جان تو عاقبت ز تن خواهد جست          این جان تو عاقبت ز تن خواهد خست
این تن بتو عاقبت نخواهد ماندن          این جان تو عاقبت ز تن خواهد رست

دیدم دیدم که معرفت توحید است          دیدم دیدم که رهنمایم دید است
دیدم دیدم که گمرهی تقلید است          دیدم دیدم که دید در تجدید است

دانی ز چه عشق گلرخان مطلوبست          با بهر چه سار و سوزشان مطلوبست
از دوزخ مرهوب و بهشت مرغوب          آگاه شدن درین جهان مطلوبست

ای فیض غم زیان هر سودت هست          با این همه در امید بهبودت هست
هر چیز که پاک سوخت دودی نکند          با‌ آنکه تو پاک سوختی دودت هست

تا چند ز آب و نان سخن خواهی گفت          خواهی خوردن بروز و شب خواهی خفت
امروز تو را ز تو اگر حق نخرید          در روز جزا نخواهی ارزید بمفت

سر خاک شد و نقش خیال تو نرفت          خون گشت دل و شوق وصال تو نرفت
هر چند ز هجران تو زنگار گرفت          ز آینهٔ دل عکس جمال تو نرفت

تن را بگذار تا شوم من جانت          جان در باز تا شوم جانانت
از پای درآی تا بگیرم دستت          با درد بساز تا شوم در مانت

ای فیض بسی موعظه گفتی بعبث          در گوش نکردی درو سفتی بعبث
نوری بدل کسی نمی‌بینم من          بس خانهٔ تاریک که رفتی بعبث