پرسش

با سلام خدمت اقای باستانی
مگر هدف نوعی نیاز نیست و خدا از هر چیز
بی نیاز است زیرا او صمد است پس چرا در قران
می فرماید ایا فكر كردید كه ما از افریدن شما و جهان بی هدفیم ؟
این دو موضوع با هم صدق نمی كند لطفا توضیح
دهید متشكرم

پاسخ

با توجه به اینكه خداوند وجود مطلق كمال مطلق و غنی بالذات است و همه موجودات به دلیل وجود امكانی و فقری نیازمند و محتاج به او هستند، نمی توان برای خداوند صفت نیاز تصور كرد، زیرا همانگونه كه در باره یك فرد غنی نمی توان گفت: او در همان جهاتی كه غنی است فقیر است، نسبت به خداوند هم كه غنی مطلق و كمال مطلق است، نمی توان گفت نیازمند و فقیر است؛ زیرا غنا و فقر حكم وجود و عدم را دارند كه هیچگاه وجود و عدم در یك جا جمع نمی شوند. یك موجود نمی تواند از جهتی هم غنی باشد، و هم فقیر. چون خداوند غنی مطلق است ـ یعنی از همه جهات غنی است، بنابراین جایی برا ی فقر او باقی نمی ماند.
بیان فلسفی آن به اجمال آن است كه خداوند مطلق وجود است و عدم در او راه ندارد، و فقر امری عدمی است.

به همین بیان می توان كفت: هدف خداوند هم نمی تواند از دائره وجود او خارج نیست. جرا كه اكر جنین بود، می بایست نقطه ای از وجود از دائره وجود خدا خارج باشد. و این با فرض فوق نمی سازد.
پس خداوند «ضمن آنكه فعل او بی نیاز از هدف و غایت نیست، اما خودش علت نهایی افعالی است كه از او صادر می شود.» (ر.ك. به "رحیق مختوم"، جوادی آملی، ص408، بخش چهارم از جلد دوم)

خلاصه وقتی اثبات شده است كه او وجود مطلق و كمال مطلق است از یك سو، صفاتی مانند عجز، فقر، احتیاج و … كه به عدم و نیستی تحلیل می شوند ـ یعنی به راستی موجود نیستند ـ خدای سبحان از آن پاك و منزه است. (ر.ك. به مجموعه آثار شهید مطهری، ج6، ص1043)
و از سوی دیكر، هدفمند بودن جهان به این معنا است كه «فعل خدای جهان بی غایت و (هدف) نیست، ولی این غایت تنها برای فعل او غایت است؛ یعنی غایت آفرینش است، نه غایت آفریدگار. به دیكر سخن آفرْنش غایت دارد، ولی ذات خدا غایت ندارد. (ر.ك. به مجموعه آثار، شهید مطهری، ج6، ص708)

نتیجه آن كه منافاتی میان هدفمند بودن جهان و صمدیت خداوند وجود ندارد؛ «زیرا معنای صمد در اصل لغت به معنای شخص بزرگی است كه همه نیازمندان به سوی او می روند و او از هر نظر پر و كامل است.» (تفسیر نمونه، ج27، ص440) و خداوند نیز چون كمال مطلق است هر كس كمالی دارد از آن اوست، ولی او به كسی نیاز ندارد.
و اكر خلقت او هم غایتی دارد، به معنای نیاز و فقر او نیست. بلكه افعال و غایات الهی همكی مقتضای ذات اقدس او هستند.
خدا نگهدار شما.