پرسش

سلام
لطفا این حدیث را تفسیر كنید
روزی مردی از پیامبر پرسید خدا از جنس چیست؟
ایشان پاسخ دادند خدا از یك جنس تو پر است؟

پاسخ

برادر بزرگوار!
متاسفانه نتوانستیم مدرك حدیثی كه ذكر كرده بودید را بیابیم. تا بطور مستند در این رابطه گفتگو كنیم.
اما شاید بتوان ادعا كرد منشا حدیث در قرآن است. خداوند متعال در سوره اخلاص می فرماید: «الله الصمد»، یعنی او خداوندى است كه همه نیازمندان قصد او مى كنند. صمد را گاهی به "تو پر" معنا می كنند.

ما در اینجا به اختصار پیرامون «صمد» و معانی آن بحث خواهیم نمود.

براى «صمد» در روایات و كلمات مفسران و ارباب لغت معانى زیادى ذكر شده است:

راغب در مفردات مى گوید: صمد به معنى آقا و بزرگى است كه براى انجام كارها به سوى او مى روند، و بعضى گفته اند: صمد به معنى چیزى است كه تو خالى نیست بلكه پر است.
محمد بن حنفیه از امیر مؤ منان على(علیه السلام ) در باره صمد سؤ ال كرد، حضرت (علیه السلام ) فرمودند: تاویل صمد آن است كه او نه اسم است و نه جسم، نه مانند دارد و نه شبیه، و نه صورت و نه تمثال، نه حد و حدود، نه محل و نه مكان، نه كیف و نه این(جا) نه اینجا و نه آنجا، نه پر است و نه خالى، نه ایستاده است و نه نشسته، نه سكون دارد و نه حركت، نه ظلمانى است نه نورانى، نه روحانى است و نه نفسانى، و در عین حال هیچ محلى از او خالى نیست، و هیچ مكانى گنجایش او را ندارد، نه رنگ دارد و نه بر قلب انسانى خطور كرده ... همه اینها از ذات پاكش منتفى است. (بحار الانوار،ج 3، ص230، حدیث21)
این حدیث به خوبى نشان مى دهد كه "صمد" مفهوم بسیار جامع و وسیعى دارد كه هر گونه صفات مخلوقات را از ساحت مقدسش نفى مى كند، چرا كه اسمهاى مشخص و محدود، و همچنین جسمیت و رنگ و بو و مكان و سكون و حركت و كیفیت و حد و حدود و مانند اینها، همه از صفات ممكنات و مخلوقات است، بلكه غالبا اوصاف جهان ماده است، و مى دانیم خداوند از همه اینها برتر و بالاتر است.
این تعریف صمد به اوسع معانی آن است. و شاید همین است سر اهتمامی كه احادیث اهل بیت به این صفت الهی دارند.

اما بعضی از دانشمندان تفسیر دیگری هم برای آن دارند.
یكی از این تفاسیر را به اجمال بیان می كنیم. به عنوان مقدمه شایان ذكر است كه،
در اكتشافات علمی، بدست آمده است كه تمام اشیاء جهان ماده، از ذرات بسیار كوچكى بنام اتم تشكیل یافته، و اتم نیز خود مركب از دو قسمت عمده است: هسته مركزى، و الكترونهائى كه به دور آن در گردشند. و عجب اینكه در میان آن هسته و الكترونها فاصله زیادى وجود دارد (البته زیاد در مقایسه با حجم اتم)، به طورى كه اگر این فاصله برداشته شود اجسام به قدرى كوچك مى شوند كه براى ما حیرت آور است.
مثلا اگر فاصله هاى اتمى ذرات وجود یك انسان را بردارند و او را كاملا فشرده كنند، به صورت ذره اى درمی آید كه دیدنش با چشم مشكل است! ولى با این حال تمام وزن بدن یك انسان را دارا است (مثلا همین ذره ناچیز 60 كیلو وزن دارد!)
بعضى با استفاده از این اكتشاف علمى و با توجه به اینكه یكى از معانى صمد وجودى است كه تو خالى و اجوف نیست، چنین نتیجه گرفته اند كه قرآن مى خواهد با این تعبیر هر گونه جسمانیتى را از خدا نفى كند، چرا كه تمام اجسام از اتم تشكیل یافته اند، و اتم تو خالى است. و به این ترتیب آیه مى تواند یكى از معجزات علمى قرآن باشد.

البته با وجود تفاسیر متعددی كه بر صمد شده است، نباید فراموش كرد كه "صمد" در اصل لغت به معنى شخص بزرگى است كه همه نیازمندان به سوى او مى روند و از هر نظر پر و كامل است، و ظاهرا بقیه معانى و تفسیرهاى دیگرى كه براى آن ذكر شده، به همین ریشه باز مى گردد.
برای مطالعه بیشتر در این رابطه به كتاب تفسیر نمونه، ج 27 ص 437، مراجعه فرمایید.

موفق و موید باشید.