پرسش

می دانم كه سیاست از دین جدا نیست. حالا اگر سیاست از دین جدا شود، چه اتفاقی می افتد؟

پاسخ

برادر عزیز!

اگر منظور شما دین در فرهنگ غربی باشد نمی توان گفت تفاوتی حاصل می شود؛ زیرا در فرهنگ غربی، دین از جامعیت برخوردار نیست و به گونه ای تعریف می شود كه عرصه های مسائل اجتماعی و سیاسی را دربرنمی گیرد. دین در غرب امروز، تنها بیانگر رابطه خصوصی انسان با خداوند، و احیانا ترسیم كننده رابطه فرد انسان با خودش می باشد. شایان ذكر است كه در این دیدگاه مسائل اجتماعی، حقوقی، سیاسی و بین المللی ـ منجمله روابط بین دولت و مردم، و روابط دولت ها با یكدیگر ـ به طور كلی از حوزه رابطه انسان با خداوند خارج است و در نتیجه بیگانه با دین است. اما اگر منظور شما دین از نگاه اسلام و مسلمانان باشد، آنگاه مشكل اساسی پیش می آید؛ زیرا دین اسلام دارای جامعیت بوده و همه مسائل فردی و اجتماعی انسان را دربرمی گیرد و شامل روابط انسان با خدا، و روابط انسان با انسانهای دیگر، و همه عرصه های مسائل اجتماعی، حقوقی، سیاسی و بین المللی می شود. در این دیدگاه عرصه سیاست، اقتصاد، تعلیم و تربیت و مدیریت و سایر مسائلی كه به زندگی انسان ارتباط دارد، زیر مجموعه احكام و ارزشهای دین است؛ و خلاصه همه زندگی ما در قلمرو دین قرار می گیرد و هیچ شانی از شئون زندگی انسان خارج از قلمرو دین نیست؛ و لذا سیاست هم بخشی از قلمرو دین می شود.
نتیجه آن كه در صورتی كه دین از سیاست جدا شود، اتفاقی كه خواهد افتاد این است كه به اسلام عمل نشده است؛ زیرا اسلام در قالب جامعیت خود معنا پیدا می كند، و ثمرات معنوی و مادی خود را خواهد بخشید، نه صرفا با انجام برخی مناسك و عبادات فردی. و چه اتفاقی از این مهمتر؟!!

اما بیایید از زاویه دیگری هم به مسئله بنگریم.
اساسا تفاوت اخلاقی فرهنگها و اندیشه های انسانی با هم، و همچنین تفاوت اندیشه های اخلاقی انسانها با اندیشه ها و تعالیم دینی، در اصل وجود و عدم ارزشهای اخلاقی، انسانی نیست، بلكه تفاوت در طبقه بندی ارزش ها از یك سو، و تعریف ارزشها از سوی دیگر است.
توضیح مطلب آن كه اگر به هر جامعه و فرهنگ بیگانه ای مراجعه كنید و در میان آن زندگی كنید، خواهید دید كه آنها هم، مثل فرهنگ خودی شما، آنچه را شما خوب می دانید، خوب می دانند. همه معتقدند دروغ بد است؛ صدق و راستی خوب است؛ ایثار و از خود گذشتگی برای دیگران خوب است؛ رفاه و آسایش فردی و اجتماعی خوب است؛ علم خوب است؛ تجاوز به حقوق دیگران بد است؛ حسادت بد است و ....

پس تفاوتهای فرهنگی در چیست؟

واقعیت آن است كه تفاوت فرهنگها در زمینه مسائل اخلاقی، به طبقه بندی ارزشها باز می گردد.
همه توسعه عمومی را خوب می دانند، همانطور كه عدالت اجتماعی را نیكو می شمرند. اما در جامعه ای اولی را بر دومی ترجیح می دهند، و دیگری دومی را ترجیح می دهد؛ ممكن است فرهنگ سومی هم هر دو را به نسبت خاصی با هم طلب كند، و فدای یكی پای دیگری جائز نشمرد. به عبارت دیگر تصمیم این سه فرهنگ و یا سیاست اجتماعی در مقام تزاحم این دو ارزش متفاوت خواهد بود.
اولی جامعه ای مثل هند می سازد؛ دومی توصیه جامعه كمونیستی است، و سومی شاید خواست فرهنگ اسلامی است.

یا به عنوان مثال، در جامعه ای رفاه شخصی از اهمیت بیشتری برخوردار است، و در جامعه ای انگیزه های ایثار گرانه انسانی برتری دارد. اولی اخلاق غربی را توجیه می كند، و دومی اخلاق شرقی را.

حال كه این مقدمه روشن شد، شاید بتوانیم تصویر روشنی از سؤال شما ارائه كنیم.
تصویر واقعی سؤال شما این است كه آیا در مقام ترجیح ارزشها هنگام تزاحم آنها در مقام عمل چه كنیم؟ آیا به طبقه بندی ارزشی اسلام عمل كنیم، یا به اولویت بندی غربی یا شرقی؟

مثلا همین سؤال كه امروزه هم در كشور ما مطرح است؛ و آن این كه آیا ما به سبب نگرانی های اقتصادی ای كه احیانا در كشور ما هست، می توانیم چشم خود را بر سختی ها و ظلمهایی كه بر مردم ستمدیده فلسطین می شود، ببندیم؟ و علی رغم خواست فلسطینیان، با كشور اشغالگر قدس رابطه صلح برقرار كنیم؟
همین الآن دو دیدگاه در كشور ما هست كه هر كدام غالب شوند، كشور را به راه خود خواهند برد. این تصمیم گیری مسئله ای است كه التزام به اسلامی بودن سیاست در آن تأثیر می گذارد.
آنچه گفتیم، در حد یك مثال برای نشان دادن آن بود كه نظام اخلاقی در یك فرهنگ و یا سیاست با اسلامی بودن سیاست و عدم آن متفاوت خواهد بود.

در پایان لازم است یادآور شویم فرهنگ از سه عامل ارزشهای اخلاقی، اعتقادات و قوانین و رسوم تشكیل شده است.
آنچه در بالا گفته شد، تنها به عامل اول توجه اجمالی كرد، والا هر كدام از دو عامل دیگر هم جای بررسی مستقل دارد.

نمی دانیم آنچه شما می خواستید ، ولو به طور اجمال، روشن شد یا نه؟
در اینجا به همین حد اكتفا می كنیم؛ به این امید كه اگر ابهامی وجود داشت، حتما ما را مطلع می كنید و در سؤالات بعدی باز هم ما را طرف مشورت خود قرار می دهید.

خدا نگهدار شما.