پرسش

فلسفه ی به صدا در آمدن صور در روز قیامت توسط اسرافیل چیست؟
و لطفا درباره ی مراحل آن توضیح دهید

پاسخ

دوست گرامی!
پاسخ را در چند قسمت جداگانه به عرض می رسانیم.
1-صور چیست؟
صور در لغت بمعنای شاخ است، كه گاهی نیز آنرا سوراخ می كرده اند و در آن، همانند شیپور، می دمیده اند. (انسان ـ علامه طباطبائی، ص89)

اما مراد خداوند در قرآن از صور چیست؟

در این باره چند وجه بیان شده است:
1ـ صور مجموعه صورتها، شكلها، معانی و اوصاف است. (تفسیر موضوعی قرآن، آیت الله جوادی آملی، ج 4، ص292)
برخی مفسران صور را جمع صورة گرفته، و گفته اند: منظور این است كه در صورتها و پیكرهای انسانها دمیده می شود و آنها زنده می شوند. (پیام قرآن، آیت الله مكارم، ج6، ص68)
این وجه فقط شامل دمیده شدن صور دوم ـ كه موجودات زنده می شوند ـ می شود، نه صور اول ـ كه موجودات به سبب آن می میرند.

2ـ صور استعاره از رستاخیز و نشور است. (تفسیر موضوعی قرآن، ج4، ص292) یعنی معنای آن حقیقی نیست بلكه معانی مجازی است.
بیشتر مفسرین یكی از ایندو را پذیرفته اند. قول اخیر هر چند بر قول اول رجحان دارد، ولی اشكال قول اول بر این هم بار است.

3ـ صور حقیقتی است موجود كه دارای دو گونه صیحه است: صیحه میراننده و صیحه زنده كننده. (انسان، علامه طباطبایی، ص9)
به نظر نگارنده این رأی از دو رأی پیشین قوی تر است. به دو دلیل:
اولا، به این سبب كه صور در آن هم شامل صور اول، و هم صور دوم می شود.
و ثانیا، بدان علت كه به نظر می رسد، در فهم جملات اخباری ـ آن هم از مقامی فوق مقام درك آدمی ـ نمی توان انتظار داشت كه كلمات او به همان مصادیقی اشاره كنند كه ما با آنها مأنوسیم. این طبیعت سخن متكلمی است كه در افقی متفاوت با افق مستمع سخن می گوید.
توضیح اینكه انس ذهن ما به مصادیق خاصی از الفاظ موجب شده است كه از آن الفاظ، همان مصادیق را بفهمیم. در حالی كه خداوند ـ و هر متكلمی كه در جایگاهی متفاوت به سر می برد ـ ممكن است از همان معنا مصادیق دیگری را قصد كرده باشد. مصادیقی كه ما از آن خبر نداریم.
مثلاً پدران ما ـ بلكه خود ما تا چند سال پیش از این ـ از لفظ "ترازو" ذهنشان تنها به ترازوهای دو كفه ای منتقل می شده است؛ چرا كه با مصداق دیگری از ترازو آشنا نبوده اند. حال اگر كسی كه با ترازوهای دیجیتالی آشنا است، این لفظ را به كار برد، ما حق داریم محدودیت ذهن خود را بر كلام او بار كنیم؟! هرگز. بلكه از این بالاتر اگر احتمال هم بدهیم مصادیق مورد نظر گوینده با مصادیق ما متفاوت است، نمی بایست به خود حق تحمیل مصادیق خاص را به كلام متكلم بدهیم.
در بحث صور و نفخ صور هم، به مانند هزاران مفهوم قرآنی دیگر كه در جملات اخباری به كار می روند، نمی توان شكل شیپوری صور را هم بر كلام تحمیل كرد؛ خصوصا كه عالم ملائكه عالم جسمانی نیست تا به جسمی برای نفخ صور تمسك كند. پیدا است كه علی القاعده مراد از صور تعبیر از حقیقتی خارجی ـ یا استعاره ای ـ است كه خداوند با كمك شیپور از آن یاد می كند.
(تفسیر موضوعی، ج4، ص392 ـ هم ر.ك. به المیزان، ج1، مقدمه)
توضیح این مطلب محتاج بحثهای مفصلی است كه از عهده این مقال بیرون است.
خلاصه كلام آن كه بیش از این نمی توان گفت كه صور یك حقیقت موجود است، و لو ما كیفیت آن را نیابیم. حقیقتی كه صیحه ای میراننده و احیا كننده دارد.

این وجه با روایات نیز سازگاری بیشتری دارد. چنانچه از پیامبر(ص) از معانی صور پرسیدند. فرمود: «شاخی است از نور كه اسرافیل در آن می دمد» (علم الیقین، ج2، ص1089)
پر واضح است اسرافیل فرشته است و فرشتگان در اعمال خود نیازمند به ماده و ابزار مادی نیستند، پس لاجرم صور چیزی غیر مادی است ـ كه از آن اشاره فرمود به نور ـ اما همان فایده شیپور محسوس را می رساند (مثل میزان و ترازو)؛ چنانچه لشكر شامگاه و صبحگاه با شیپور به خواب می رود و از خواب بر می خیزد، عالم هم با صور اسرافیل می میرد و زنده می شود.
چنانچه در روایات رسیده است «صور قیامت شاخی است از نور كه صدای مخصوص ندارد» (علم الیقن ج2، ص1089)
بنا بر این نفخ صور عبارت است از دعوت یا ندایی ویژه، كه گاهی جهت میراندن موجودات از آن بهره می گیرند و گاهی با آن به موجودات بعث و نشور می دهد.
این فرمان و ندا (نفخ صور) به قدری بزرگ و گسترده است كه همه آسمانها و زمین را در می نوردد. (تفسیر موضوعی قرآن، ج3، ص293)

2ـ اسرافیل كیست؟
اسرافیل فرشته ای است كه مأمور نفخ صور است.
امام سجاد (ع) فرمود: «خداوند به اسرافیل امر می كند تا به دنیا فرود آید و صور با اوست... و در آن می دمد» (پیام قرآن ج6، ص71)
از بعضی روایات استفاده می شود خود او هم بعد از نفخ صور اول می میرد و نفخه حیات (نفخ دوم) توسط خداوند انجام می گیرد. (نور الثقلین، ج4، ص502، حدیث 116)

3ـ مراحل نفخ صور
از آیه 68 سوره زمر استفاده می شود كه صور دو مرتبه است: «و نفخ فی الصور فصعق من فی السموات و من فی الارض الا من شاء الله ثم نفخ فیه اخری فاذا هم قیام ینظرون» یعنی در صور دمیده می شود، پس همه كسانی كه در آسمانها و زمین هستند از ترس جان می بازند، مگر كسانی كه خدا بخواهد. پس بار دیگر در شیپور دمیده می شود و ناگهان همگی به پا می خیزند و در انتظار پاداش كردار خود خواهند بود.

مولوی در باره نفخ دوم صور می فرماید:
"نفخ صور امر است كه از یزدان پاك كه بر آید ای نظر پر شد ز خاك"
"باز آید جان هر یك در بدن هم چو وقت صبح هوش اندر به تن"
"جان، تن خود را شناسد وقت روز در خراب خود در اید چون كنوز"
"جسم خود بشناسد و در وی رود جان زرگر سوی درزی كی شود"
"جان عالم سوی عالم می رود روح ظالم سوی ظالم می رود"
"كه شناسان كردشان علم اله همچو كه بره و میش وقت صبحگاه"

این چه قدرتی است كه در یك آن جان همه زندگان را می گیرد و عالم را خراب می كند، و باز در یك آن همه را به حشری تازه زنده می كند! جای بسی تامل است و گریه ها از امثال زین العابدین امام سجاد(ع) گرفته است.

با التماس دعا