پرسش

بهشت و جهنم برزخی در كجا است و چه تفاوتی با بهشت و جهنم اخرتی دارد؟

پاسخ

با سلام و تحیت.
دوست عزیز!

عالم برزخ نشئه و عالم متوسط بین عالم دنیا و قیامت است. برخی آثار دنیا و برخی آثار آخرت را دارد؛ مثلاً آنجا روح هست، اما جسم مادی ندارد. توضیح این كه جسم برزخی گرچه سه بعدی است اما ماده و جرم و وزن ندارد؛ مثل آن چیزی كه در خواب می بینیم.

قرآن در آیه 99 سوره مؤمنون به این عالم اشاره دارد؛ آنجا كه می فرماید: «ومن ورائهم برزخ إلی یوم یبعثون» یعنی از ورای آنان ـ یعنی در پیش روی آن ها ـ برزخی است تا روز قیامت.

علاقه روح در عالم برزخ كاملاً با دنیا قطع نیست؛ هم با جسم خود(در قبر) و هم با نزدیكان خود.(ر.ك. به رساله انسان، علامه طباطبایی، ص86)

پس از مرگ انسان، برزخ او شروع می شود كه تا قیامت ادامه دارد، و در قیامت است كه تكلیف بهشتی یا جهنمی بودن او مشخص می شود. در عالم قیامت، برخی برای همیشه در جهنم مخلّد خواهند بود، و برخی از آنان پس از مدتی پس از پالایش روح به بهشتیان ملحق می شوند.

البته انسانها در برزخ هم به حسب اعمال صالح و طالح خود، در تنعم و عذاب بسر می برند. به این بهشت و دوزخ برزخی می گویند؛ ولی ماهیت این بهشت و جهنم غیر از بهشت و جهنم قیامت است.

برخی از انسان ها در همین برزخ با انواع شدائد و سختی ها آلودگی های كم و بیش خود را تصفیه كرده، و در قیامت بهشت را درك خواهند كرد.

برزخ ـ همان طور كه از معنای لغوی آن هم پیدا است ـ حد فاصل بین دو چیز است. برزخ موقف میان دنیا و آخرت است. محلی است كه مردگان در آن بسر می برند و منتظر می‌مانند تا قیامت و روز حسابرسی فرارسد.

و از آن جا كه روز قیامت، روز حسابرسی و پاداش و كیفر انسانها است و تا قبل از آن به طور رسمی به حساب بندگان رسیدگی نمی‌شود و جزا و پاداشی به آنها داده نمی‌شود، آنها باید در توقف گاه برزخ بمانند، تا روز قیامت فرارسد، چون از طرفی هم عمر آنها تمام شده و باید از عالم دنیا بیرون روند و هم هنوز قیامت برپا نشده تا به حساب آنها رسیدگی شود؛ لذا آنها در برزخ می‌مانند، تا همراه با همه انسانها یك مرتبه در قیامت محشور گردند.

اما این كه برزخ چگونه جایی است، علاوه بر مطالب فوق، باید گفت: كه در روایت آمده است كه خانه قبر، می‌تواند چاهی از چاههای جهنم، یا باغی از باغهای بهشت باشد. بنابراین هر انسانی متناسب با اعمال و رفتاری كه در دنیا داشته است به همان میزان هم زندگی برزخی او دارای رفاه و یا سختی است.


و نیز روایات زیادی صراحت دارد كه اعمال انسان در قبر با او همراهند، و از او پشتیبانی می كنند و یا او را عذاب می دهند، تا در قیامت بر خداوند عرضه شوند.


این عذاب یا تنعم را جهنم و بهشت برزخی گویند.


نكته دیگر آن كه آنچه در قبر مورد سوال است، نوعا اعتقادات و صورت كلی اعمال انسان می باشد، ولی بررسی تفصیلی اعمال مربوط به قیامت است.



برای مطالعه بیشتر می توانید به كتب "منازل الآخرة" از شیخ عباس قمی، و "تفسیر موضوعی قرآن"، نوشته آیت الله جوادی آملی، ج4 و 5 درباره معاد، رجوع فرمایید.