پرسش

برای سیر و سلوك منازلی كه عرفا بیان می كنند كدامند و مشخصه سالك در هر منزل چیست؟

پاسخ

با عرض سلام و تحیت.
دوست محترم!
از آنجا كه به طور دقیق منظور شما برای ما واضح نیست، جواب زیر را به اجمال برای شما تهیه كرده ایم تا بتواند باب گفتگویی بازكند. اگر منظور شما از جواب ما تأمین نشد، باز درخدمتیم.
در ارتباط با مراحل سیر و سلوك، عرفا هر یك بیانی دارند؛ كه با مراجعه به كتب عرفان نظری می توان از آنها اطلاع حاصل كرد. آن چه در ذیل می آید رأیی است كه در رساله منسوب به بحرالعلوم آمده است.
بر طبق این كتاب جذاب و شریف، كه بسیار مورد توجه بزرگان بوده است، مراحل سلوك عرفانی قبل از عالم خلوص و طی منازل عالم خلوص بدین شرح است:
1. اسلام اصغر: اظهار شهادتین و تصدیق به آن و بجا آوردن فروعات شرعی(نماز، روزه، حج و زكاة و ...)، اما ولایت از شئونات اسلام و ایمان اكبر است.
2. ایمان اصغر: تصدیق قلبی و اذعان باطنی به اموری كه در اسلام اصغر ذكر شد.
3. اسلام اكبر: این اسلام عبارت است از تسلیم و انقیاد و اطاعت و ترك اعتراض بر خدا و اطاعت در جمیع لوازم اسلام اصغر و ایمان اصغر.
4. ایمان اكبر: عبارت است از تجاوز اسلام اكبر از مرتبه ی تسلیم و انقیاد و اطاعت به مرتبه شوق و رضا و رغبت، و تعدّی اسلام اكبر از عقل به روح.
5. هجرت: هجرت جسم است از مخالطه با اصل عصیان و مجالست با ابناء دنیا، و هجرت دل است از مودت و میل به ایشان، و هجرت به جسم و دل است از عادات و رسوم و مقرراتی كه سالك را از راه خدا بازمی دارد.
6. جهاد اكبر: عبارت است از محاربه با جنود شیطان كه همان غضب، وهم و شهوت است، به كمك حزب خدای رحمان كه جنود عقل است.
7. فتح و ظفر: كه همان فتح ظفر است در محاربه با جنود شیطان، و رهایی از تسلط آن است، و خروج از عالم جهل و طبیعت.
8. اسلام اعظم: بیان این مرحله این است كه آدمی قبل از دخول در عالم فتح و ظفر و غلبه بر حزب ابلیس و طبیعت، در عالم گرفتار و اسیر جنود جهل، مثل وهم، غضب و شهوت است و چون به توفیق خدا با این جنود محاربه كرد و بر ایشان پیروز گردید و عالم طبیعت و مادی را پشت سر گذاشت، خود را جوهری می بیند یكتا و گوهری بی همتا و بر عالم طبیعت محیط. در این مرحله، سالك در خود صفائی و نوری مشاهده می كند كه فوق ادراك عالم طبیعت است؛ زیرا سالك عالم طبیعت را پشت سر گذاشته و زندگی تازه یافته است.
در این وقت اگر عنایت ازلیه او را درنیابد، به واسطه ای آنچه از خود مشاهده می كند أنانیت و اعجاب او را درمی یابد. این خطری بزرگ است كه ممكن است به كفر اعظم منتهی شود.
9. ایمان اعظم: عبارت است از مشاهده و معانیه نیستی خود، بعد از تصدیق و اذعان به آنچه اسلام اعظم است.
10. هجرت عظمی: و آن عبارت است مهاجرت از وجود و توجه به خود به سوی عالم وجود مطلق و توجه تام به آن عالم؛ كه فرمود: "دع نفسك و تعال" یعنی واگذار خود را و بالا بیا".
اما آثار ضعیف وجود و توجه به خود در این مرحله هنوز باقی است.
11. جهاد أعظم: و آن عبارت است از محاربه با آثار ضعیف وجود و خودیت كه در هجرت عظمی باقی مانده بود با توسل به خداوند ملك مقتدر و محو نمودن همه آن آثار و قدم نهادن در توصیه مطلق و خالی گشتن از هر گونه خودیّت و نفس.
12. عالم خلوص: و آن عالم فتح و ظفر است، بعد از جهاد اعظم؛ یعنی فتح و ظفر در آن محاربه ای كه در جهاد اعظم به آن مشغول بود.
البته اینجا ابتدای عالم خلوص است، و بصورت حال است؛ و برای این كه از حال خارج شده و بصورت مقام و ملكه درآید، چهل منزل راه است كه ذكر خصوصیات این منازل و بعد از این ها كمتر می شود.
برای توضیح و بسط این مطالب به رساله سیر و سلوك منسوب به سیّه بحرالعلوم مراجعه كنید.
امیدواریم آنچه آوردیم برای شما مفید بوده باشد.
كامروا باشید.
مشاوره مذهبی ـ قم.