پرسش

با عرض سلام

برای یافتن حضور قلب در نماز و استفاده روحی و معنوی از عبادات و نیز لذت معنوی چه باید كرد و باید این امادگی را چگونه كسب نمود؟

پاسخ

درك لذت های معنوی مثل درك لذتهای مادی، مدرك (ابزار درك كننده) می خواهد. چنانچه اگر كسی چشمش آسیب دیده باشد، از درك زیبائی های طبیعت و … محروم یا استفاده اش اندك است، اگر كسی هم ابزار درك لذتهای معنوی، دل (و به تعبیر روایات قلب) نداشته باشد، از درك لذت های معنوی محروم است. دل هم، به مانند حس آباد و ویران، مریض و صحیح، زنده و مرده دارد!
پس باید مراقب بود و از آنچه دل را می میراند یا مریض می كند و آسیب می رساند به جد بر حذر بود.
رسول خدا فرمود: «لولا تمزغ قلوبكم و تزیدكم فی الحدیث لسمعتم ما اسمع» یعنی اگر پراكندگی قلوب شما و پرگوئی های شما نبود، هر آینه می شنیدید هر آنچه من می شنوم. (میزان الحكمة، ج8)
بطور كلی، گناه موجب سنگدلی، و در نتیجه درك نكردن لذایذ معنوی می شود.
امام علی(ع) فرمود: «ما قست القلوب الا لكثرة الذنوب» یعنی سخت نمی شود قلبها، مگر به علت زیادی گناهان.(علل الشرایع، ص81)
از مجموع روایات عواملی مثل پرخوری ، پرگویی و شنیدن لهو و …. نیز از عوامل ضعف دل و سختی آن شمرده شده است.
دوری از اینها دل را سالم و آباد نگه می دارد، و موجب می شود تا بتواند لطائف معنوی درك كند.
اما در باره معنویت نماز، باید گفت كه برای تحصیل آن دو گام اصلی لازم است:
1- حضور قلب
2- خشوع قلب.
اول باید بتوان مفاهیم نماز را فهمید و قلب را در كلاس حاضر كرد؛ و سپس باید كاری كرد تا قلب از درك این مفاهیم اثر بپذیرد و خاشع و خاضع شود.
از اولیا خدا در باره لذت این درك عجائب بسیاری نقل شده است.
اما در گام اول: چنانچه برای لذتهای مادی نوعاً مقدماتی می چینیم و گاهی سالها زحمت می كشیم تا به لذتی برسیم، باید برای درك حضور قلب و توجه به نماز نیز باید تلاش كرد. اولین گام آن كه انسان پیش از نماز لحظاتی را به تفكر مشغول گردد و توجه خود را به خدا معطوف سازد. برای چند دقیقه در مصلا و جایگاه نماز خود را از غیر خدا فارغ كند و دل را از افكار و خیالات واهی خالی سازد، و با متمركز ساختن حواس خود و به فراموشی سپردن گرایشهای دنیوی، سعی كند حضور قلب پیدا كند.(كتاب با راهیان كوی دوست- آیه الله مصباح یزدی- درس ششم)
عارف ربانی حضرت آیه الله العظمی بهجت به عنوان نقطه شروع می فرمایند: «هر آنی كه متوجه شدید، اختیاراً منصرف نشوید.» (رساله بسوی محبوب- آیه الله بهجت، ص57)
یعنی وقتی در حین نماز متوجه معانی و معنویت آن شدید، خود را اختیاراً منصرف نكنید. این كار به مرور باعث می شود كه حالت توجه شما بیشتر از انصراف شما باشد.
اما گام دوم(خشوع قلب): واقع امر این است كه اگر قلب انسان حاضر شد و مفاهیم را درك كرد و فهمید در محضر خداست، قلب او خاشع خواهد شد.
اما توجه به برخی نكات به این امر كمك می كند.
مثلاً امام سجاد فرمود: «اذا صلیت، فصل صلوة مودع» یعنی وقتی نماز می خوانی فرض كن در آستانه مرگ هستی و آخرین نمازت را می خوانی. (بحار الانوار، ج69، ص408) این به خشوع قلب ما كمك می كند.
باز از حضرت آیه الله العظمی بهجت در باره راه خشوع قلب در نماز سئوال شد، فرمودند: در اول نماز توسل حقیقی به امام زمان عجل الله تعالی فرجه كردن كه عمل را با تمامیت مطلقه انجام بدهید. (بسوی محبوب، ص52، س4)
توسل واقعی به ولی مطلق خدا كمك می كند، چرا كه آنان امكان ایجاد انقلاب در قلوب آدمیان دارند و می توانند قلبها را به حالت نیكو بگردانند. انسان می بایست با توسل خود را در معرض لطف خداوند قرار دهد.
مطالعه كتب مفیدی، مثل "صلوة الخاشعین" از شهید آیت الله دستغیب، و "با راهیان كوی دوست" آیه الله مصباح یزدی را توصیه می كنیم.

با التماس دعا