پرسش

با سلام
گذشته از اینكه همه عالم تسبیح خدامیكنند
عرض كنم ایه 18و19سوره نمل حیوانات را صاحب فهمی بالاتر ازاحساسات حیوانی میكند.دركی كه خود را بالاتراز دیگران میدانند
گوئی انها محیط خود را اگاهانه درك میكنند(میدانند كجا هستند-طرف مقابل كیست و..)
اگر اینطور است.وبا توجه به ایه اذاالوحوش حشرت ومطلب قوق در رفتار انها بایدحدودی باشد؟مابه عالم حیوانات جه دیده درستی
میتوانیم داشته باسیم؟با تشكر

پاسخ

دوست گرامی با سلام: در حیوانات نیز نوعى اختیار در سطح نازل وجود دارد؛ علاوه بر این كه در دیدگاه قرآن، همه موجودات هستى، داراى شعوراند. آن طورى كه از بعضى آیات قرآن و روایات استفاده مى‏شود همه موجودات و از جمله حیوانات هم داراى یك نحوه درك و شعورى هستند. از باب نمونه خداوند در آیه 44 سوره اسراء مى‏فرماید: إِنْ مِنْ شَیْ‏ءٍ إِلاَّ یُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ وَ لكِنْ لا تَفْقَهُونَ تَسْبِیحَهُمْ‏؛ هیچ موجودى نیست مگر این كه خداوند را تسبیح مى‏كند ولى شما آن ذكر و تسبیح آنها را درك نمى‏كنید. از این معلوم مى‏شود موجودات دیگر هم یك نحوه ادراك و شعورى نسبت به پروردگار خود دارند و یا در سوره نحل، راجع به زنبور عسل مى‏فرماید: وَ أَوْحى‏ رَبُّكَ‏ شایسته مى‏دانند و لذا او را إِلَى اَلنَّحْلِ أَنِ اِتَّخِذِی مِنَ اَلْجِبالِ بُیُوتاً وَ مِنَ اَلشَّجَرِ؛ پروردگارت به زنبور عسل وحى كرد كه در كوه‏ها و درختان براى خود لانه و خانه بسازد و انتخاب كند. معلوم است یك شعور و دركى دارند كه الهام الهى قرار گرفته‏اند و البته كسانى هم بوده و هستند كه زبان حیوانات را مى‏فهمند و چه بسا با آنها صحبت مى‏كنند، چنان كه درباره حضرت سلیمان(ع) در آیه 16 سوره نمل مى‏خوانیم كه عُلِّمْنا مَنْطِقَ اَلطَّیْرِ؛ منطق و زبان پرندگان به ما (به حضرت سلیمان) تعلیم شده است‏ و این معنى در روایات اسلامى هم نسبت به پیامبر و ائمه(ع) آمده است.لازم به ذكر است كه حیوانات، در عین این‏كه حیوانند، ولى افسار گسیخته نیستند. عالم آنها، عالم محدودى است كه از آن فراتر نمى‏روند. تكامل آنها هم محدود است و به همین جهت، تكالیف آنها از چارچوب غرایز آنها خارج نیست. شناخت و رفتار حیوان در محدوده غرایز است و به ابزارى فراتر از آن مجهز نیست. در نتیجه در قیاس با انسان در رتبه پایین‏ترى قرار دارد. حیوان همتش خوراك و لذت است: انّ البهائم همّها بطونها،(نهج‏البلاغه، خطبه 153).و امّا در رابطه آیه «إِذَا اَلْوُحُوشُ حُشِرَتْ» دو نكته قابل ذكر است: الف) مفسّران در تفسیر این آیه، نظرات مختلفى را ابراز كرده‏اند. عده‏اى معتقداند: آیه شریفه در مقام اثبات قیامت براى حیوانات نیست؛ بلكه در مقام بیان نشانه‏هاى وقوع قیامت و شروع فناى عالم است؛ یعنى، در آن روز افزون بر نشانه‏هاى دیگر، حیوانات هم -كه طبعشان تحرّك و بى‏قرارى در جاى معیّنى است از شدّت وحشت برپایى قیامت دور هم جمع شده، به یكدیگر پناه خواهند برد. بنابراین، آیه شریفه قیامتى را براى حیوانات ثابت نمى‏كند. سید قطب، صاحب تفسیر «فى ظلال القرآن» به این نوع تفسیر قائل است. گذشته از آن، صاحب تفسیر «مراغى»، كلمه «حشرت» را به معناى «ماتت و هلكت» معنا كرده است.(ر.ك: تفسیر فى‏ظلال القرآن، ج 8، ص 478، تفسیر مراغى، ج 7، ص 119، ج 30، ص 54) عده بسیارى از مفسران معتقداند: ظاهر آیه شریفه این است كه حیوانات، مانند انسان، محشور مى‏شوند. دلایل قائلان به این دیدگاه: عبارت است از: 1. آیه 38 سوره «انعام» مؤید این استنباط است. خداوند در این آیه چنین مى‏فرماید: وَ ما مِنْ دَابَّةٍ فِی اَلْأَرْضِ وَ لا طائِرٍ یَطِیرُ بِجَناحَیْهِ إِلاَّ أُمَمٌ أَمْثالُكُمْ ما فَرَّطْنا فِی اَلْكِتابِ مِنْ شَیْ‏ءٍ ثُمَّ إِلى‏ رَبِّهِمْ یُحْشَرُونَ‏؛ و هیچ جنبنده‏اى در زمین و هیچ پرنده‏اى نیست كه با دو بال مى‏پرد، مگر آن كه امت هایى همانند شما هستند؛ ما هیچ چیز را در كتاب (لوح محفوظ) فروگذار نكرده‏ایم. آن‏گاه همه به نزد پروردگارشان محشور مى‏گردند. (ر.ك: علامه طباطبایى، ترجمه المیزان، ج 20، ص 520) 2. جزا و مكافات در روز قیامت، شامل صاحبان شعور خواهد گردید؛ چه عاقل باشند و چه نباشند، زیرا ملاك در جزا، معرفت خدا و امكان معرفت او است و داشتن شعور، براى تمیز بین عدل و ظلم است. روشن است كه تمام حیوانات، بدون تكلف و اكتساب، معرفت خدا را دارا هستند. در این زمینه، آیه 41 از سوره «نور» و آیه 49 از سوره «نحل» شاهد بر این مدعا است.(صادقى تهرانى، محمد، الفرقان، ج 30، ص 145) 3. احادیث متعدد، در زمینه رستاخیز حیوانات وارد شده است.( ر.ك: تفسیر نورالثقلین، ج 1، ص 715، نشر اسماعیلیان، قم؛ تفسیر المنار، ج 7، ص 396، نشر دارالمعرفة، بیروت) ب) نكته دوّم اینكه در جواب این پرسش كه قیامت حیوانات، به چه منظورى خواهد بود و فلسفه آن چیست، مى‏توان به نكات ذیل اشاره كرد: 1. قصاص؛ زیرا خداوند در قیامت -با توجه به شعور متناسب كه در حیوانات خلق كرده حیوان شاخ‏دار را به جهت ظلم به حیوان بى‏شاخ، قصاص خواهد كرد. (ر.ك: زحیلى، وهبة، التفسیر المنیر، ج 30، ص 85) 2. بعث حیوانات، مقتضاى عدل الهى است. اگر حیوان به صاحب خود، رحم و مهربانى مى‏كند واز مقابل حیوان درنده فرار مى‏كند؛ به این معنا است كه به حسن و قبح امور عالم است و چون خداوند قبح را دوست ندارد و عادل هم هست؛ از این رو، لازم مى‏آید در قیامت از حیوانات هم حسابرسى بكند. (ر.ك: حقى البرسوى، اسماعیل، تفسیر روح‏البیان، ج 10، ص 344) 3. بر اساس گفته متكلمان اسلامى، عوض و جبران خسارت وارد آمده در قیامت، بر خداوند لازم و ضرورى است. حیوانى كه براى قربانى در ایام حج، ذبح مى‏شود و یا براى نذر، قربانى مى‏گردد و همین طور از او بار كشیده مى‏شود و یا اساساً جزء مأكول انسان قرار مى‏گیرد؛ در روز قیامت محشور گردد، تا آنچه از دست رفته، جبران گردد. (ر.ك: شیخ طوسى، كشف‏المراد، ص 360)
موفق باشید.