پرسش

درباره ی اثرات نماز در بهداشت روحی وروهنی توضیح دهید

پاسخ

دوست گرامی با سلام:
قبل از پاسخ، نگاهى گذرا به عبادت وعبودیت كه روح نماز و همه تكالیف عبادى است‏می نماییم تا جایگاه رفیع آن را در زندگى خود بهتردریابیم.
عبادت هدف آفرینش ماست. قرآن مى‏فرماید:
«و ما خلقت الجن والانس الا لیعبدون »( سوره الذاریات آیه 56) كارهایى را كه ما انجام مى‏دهیم اگر براى رضاى‏خدا باشد عبادت است، گرچه مانند كسب و كار،تحصیل علم، ازدواج و یا خدمت‏به مردم، براى رفع‏نیازهاى خود یا جامعه باشد.
آنچه یك امر را عبادت مى‏كند آنست كه به انگیزه‏اى‏مقدس انجام شود كه به تعبیر قرآن رنگ خدایى(صبغة الله) داشته باشد.
عبادت وسیله دریافت امدادها و الطاف الهى است.
«واعبد ربك حتى یاتیك الیقین »( سوره الحجر آیه 99)
آن قدر عبادت كن تا به درجه یقین برسى.
حضرت موسى‏علیه السلام براى دریافت كتاب آسمانى‏تورات چهل شبانه‏روز در كوه طور به عبادت ومناجات پرداخت و پیامبر گرامى اسلام‏صلى الله علیه وآله وسلم براى‏دریافت وحى مدتهاى طولانى را در غار حرا به‏عبادت مشغول بود. در روایات آمده است:
«من اخلص العبادة لله اربعین صباحا ظهرت ینابیع‏الحكمة من قلبه على لسانه »
هر كس چهل شبانه‏روز تمام كارهایش رنگ عبادت وخلوص داشته باشد خداوند چشمه‏هاى حكمت را ازقلبش بر زبانش جارى مى‏سازد.
در حدیث دیگرى از امام على‏بن‏موسى‏الرضا علیهما السلام درباره آثار عبادت بطور كلى چنین مى‏خوانیم: «فان قال فلم تعبدهم؟ قیل لئلا یكونوا ناسین لذكره و لا تاركین لادبه، و لا لاهین عن امره و نهیه، اذا كان فیه صلاحهم و قوامهم، فلو تركوا بغیر تعبد، لطال علیهم الامد فقست قلوبهم؛ اگر كسى بگوید: چرا خداوند به بندگانش دستور عبادات داده (مگر نیاز به عبادت آنها دارد؟) در پاسخ گفته مى‏شود، این به خاطر آن است كه یاد خدا را به فراموشى نسپارند، و ادب را در پیشگاه او ترك نكنند، و از امر و نهى او غافل نشوند، چرا كه در آن صلاح و قوام آنها است، و اگر مردم بدون پرستش و عبادت رها شوند، مدت زیادى بر آنها مى‏گذرد (و از یاد خدا غافل مى‏شوند) لذا دلهاى آنها قساوت پیدا مى‏كند» . (عیون اخبار الرضا، مطابق نقل نور الثقلین، جلد1، صفحه‏39، حدیث‏ .39)
از روایات بالا و روایات دیگرى كه در این زمینه در لابه لاى كتب معروف روایى وارد شده و به خاطر عدم اطاله سخن از نقل همه آنها چشم پوشیدیم، رابطه بسیار نزدیك عبادت و پاكسازى روح و صفاى دل و تهذیب نفوس را روشن مى‏سازد.
تأثیر عبادات در پالایش روح، در روایات اسلامى
این مسأله در روایات اسلامى بازتاب بسیار وسیع و گسترده‏اى دارد كه به گوشه‏اى از آن، در ذیل اشاره مى‏شود،
1ـ در تمام روایاتى كه سخن از فلسفه احكام به میان آمده، اشاره به تأثیرعبادت در تهذیب نفوس و پالایش روح و صفاى دل شده است؛ از جمله، در كلمات قصار امیرمؤمنان على علیه السلام آمده است: «فرض الله الایمان تطهیرا من الشرك، والصلوة تنزیها عن الكبر و الزكاة تسبیبا للرزق، و الصیام ابتلاء لاخلاص الخلق؛ خداوند ایمان را براى تطهیر دل از شرك واجب فرموده، و نماز را براى پاك شدن از تكبر، و زكات را سبب روزى قرار داده، و روزه را وسیله‏اى براى پرورش اخلاص بندگان ..» .( نهج البلاغه، كلمات قصار، جمله .252)

شبیه همین معنى با مختصر تفاوتى در خطبه معروف بانوى اسلام فاطمه زهرا3 دیده مى‏شود آنجا كه مى‏فرماید: «فجعل الله الایمان تطهیرا لكم من الشرك، و الصلوة تنزیها لكم عن الكبر، و الزكاة تزكیة للنفس و نماء فى الرزق، و الصیام تثبیتا للاخلاص ... ؛ خداوند ایمان را سبب پاكسازى شما از شرك قرار داده است و نماز را وسیله‏اى براى تطهیر قلوب از كبر، و زكات را موجب تزكیه نفس (از بخل و حرص و دنیا پرستى) و نمو روزى، و روزه را عامل تثبیت خلوص نیت» .( به كتاب زندگى حضرت فاطمه زهرا (س) مراجعه شود.)
2ـ در حدیث معروفى كه درباره نماز از پیامبراكرم صلى الله علیه و آله آمده، نماز را تشبیه به نهر آب زلال جارى مى‏كند كه بر در خانه انسان باشد و همه روز انسان خود را پنج بار در آن شست‏وشو كند؛ بدیهى است كه براثرآن، چیزى از آلودگیها در وى باقى نمى‏ماند؛ این حدیث نیز دلیل روشنى بر این مدعاست.( محجةالبیضاء، جلد 1، صفحه‏339) و (كتاب اسرار الصلاة)
و به همین ترتیب، درباره هر یك از عبادات آثارى ذكر شده كه شاهد گویاى تأثیر عبادت در تهذیب نفوس انسانى است.
تاثیر متقابل ایمان و عبادت
چنانكه ایمان، انسان را به عبادت مى‏كشاند،عبادت نیز در عمق بخشیدن به ایمان مؤثر است. هرچه عبادت بهتر و بیشتر شود انس انسان به معبودبیشتر مى‏شود.
فلسفه عبادت در قرآن
قرآن فلسفه نماز را یاد خدا مى‏داند: «اقم الصلوة‏لذكرى»( السورة طه آیة 14)
و ذكر خدا را مایه آرامش دلها: «الا بذكر الله تطمن‏القلوب »( السورة الرعد آیة 28)
ونتیجه آرامش دل را پرواز به ملكوت:«یا ایتها النفس‏المطمئنة ارجعى الى ربك » (السورة الفجر آیة 27)
حال می پردازیم به بیان نقش تربیتی نماز،
در بعضى آیات به نقش تربیتى نماز اشاره شده است:
«ان الصلوة تنهى عن الفحشاء و المنكر »( السورة العنكبوت آیة 45)
همانا نماز انسان را از زشتیها و منكرات باز مى‏دارد.
زیرا نمازگزار ناچار است كه بخاطر صحت نماز ویا قبول شدن آن یك سرى دستورات دینى را مراعات‏كند كه رعایت آنها خود زمینه‏اى قوى براى دورى ازگناه و زشتى است.
قرآن به دنبال سفارش به نماز مى‏فرماید:
«ان الحسنات یذهبن السیئات »(السورة هود آیة 114)
همانا كارهاى شایسته (مانند نماز) گناهان را از بین‏مى‏برند.
پس نماز یك توبه عملى از گناهان گذشته است وخداوند با این آیه به گنهكار امید مى‏دهد كه اگر به‏كارهاى شایسته همچون نماز و عبادت روى بیاوردبدیهایش محو مى‏شود.
نماز در كلام على‏علیه السلام
على‏علیه السلام بارها در نهج‏البلاغه از نماز و یاد خداسخن به میان آورده است. ما در اینجا تنها جملاتى رادر مورد فلسفه ذكر و یاد خدا كه مهمترین مصداقش‏نماز است از آن حضرت نقل مى‏كنیم.
ایشان مى‏فرماید: «ان الله سبحانه و تعالى جعل الذكر جلاء للقلوب تسمع به بعد الوقرة و تبصر به بعدالعشوة »
خداوند ذكر و یادش را صیقل روحها قرار داد كه‏گوشهاى سنگین با یاد خدا شنوا و چشمهاى بسته بایاد او بینا شود.
بهرحال نماز به انسان بصیرت و دید مى‏دهد چنانكه‏تقوى نیز بصیرت مى‏دهد.
آنگاه حضرت در مورد بركات نماز مى‏فرماید:
«قد حقت‏بهم الملائكة و نزلت علیهم السكینة و فتحت لهم‏ابواب السماء و اعدت لهم مقاعد الكرامات »
فرشتگان آنان را دربر مى‏گیرند و آرامش بر آنان نازل‏مى‏شود، درهاى آسمان بر آنان گشوده و جایگاه‏خوبى برایشان آماده مى‏شود. و در خطبه‏اى دیگرمى‏فرماید: «و انها لتحت الذنوب حت الورق و تطلقهااطلاق‏الربق »
نماز گناهان را مثل برگ درختان مى‏ریزد و گردن‏انسان را از ریسمان گناه آزاد مى‏كند. آنگاه در ادامه،تشبیهى جالب از پیامبر اكرم‏صلى الله علیه وآله وسلم نقل مى‏فرماید كه:
نماز همچون جوى آب گرمى است كه انسان روز پنج‏مرتبه خود را در آن شستشو دهد، آیا دیگر آلودگى‏باقى مى‏ماند؟
در خطبه 234 (ترجمه فیض‏الاسلام) گوشه‏هایى ازمفاسد اخلاقى همچون كبر و سركشى و ظلم رامى‏شمرد و سپس مى‏فرماید: درمان این مفاسد نماز وروزه و زكوة است. آنگاه در مورد آثار نماز مى‏فرماید:
«تسكینا لاطرافهم، تخشیعا لابصارهم، تذلیلا لنفوسهم،تخفیضا لقلوبهم، اذهابا للخیلاء عنهم‏»
نماز به همه وجود انسان آرامش مى‏بخشد، چشمها راخاشع و خاضع مى‏گرداند، نفس سركش را رام و دلهارا نرم و تكبر و بزرگ‏منشى را محو مى‏كند.
«ان اوحشتهم الغربة آنسهم ذكرك‏»
به هنگام وحشت و اضطراب و تنهایى، یاد تو موجب‏انس و الفت آنها مى‏شود.
پس ارزش حقیقى نماز، روح و واقعیت آن است . در قرآن كریم و روایات، نماز به منزله‏ى معراج مؤمن است، اما بسیارى از نمازگزاران نه آثار معنویش را در خود احساس مى‏كنند و نه لذتى از نماز خواندن مى‏برند; بلكه غالبا نماز را با سنگینى و زحمت ادا مى‏كنند، چنان كه گویا ساعت‏ها محبوس شده‏اند و پس از اتمام نماز، همانند مرغى كه در بند بوده است، مكان نماز را ترك مى‏كنند وتنها گروهى هستند كه شیفته نماز ویاد خدا هستند و آنرا با تمام دنیا عوض نمى‏كنند.




در حدیثی از امام صادق علیه السلام در مورد آثار نماز و میزان قبولى آن چنین آمده است: «من احب ان یعلم ان قبلت صلاته ام لم تقبل فلینظر هل منعت صلاته عن الفحشاء و المنكر، فبقدر ما منعته قبلت؛ هر كس مى‏خواهد بداند آیا نماز او قبول شده یا نه ببیند آیا نمازش او را از زشتیها و بدیها باز داشته است یا نه؟ به همان اندازه كه او را باز داشته نمازش قبول شده است!»( مجمع البیان، جلد 8، صفحه 285، ذیل آیه‏45 سوره عنكبوت.)

این عبارت با صراحت و وضوح، روشن مى‏كند كه نماز صحیح و كامل رابطه مستقیم و تنگاتنگى با مسایل اخلاقى و دعوت به خوبیها و نهى از بدیها دارد؛ و آنها كه نمازشان این اثر را ندارد، تنها به جسم نماز پرداخته‏اند؛ و به تعبیر، دیگر نمازى است اسقاط كننده تكلیف نه مورد قبول پروردگار.
موفق باشید.