پرسش

سلام علیكم
ایا غیر مسلمانان (مثلا مرتاضان)نیز می توانند حیات برزخی و اخروی خود را مشاهده كنند؟

پاسخ

دوست محترم!
ابتدا لازم است مقدمه ای را یادآور شویم و آن اینكه نزد فلاسفه و عرفا به تأیید قرآن و روایات ثابت شده است كه عالم وجود سه عالم و نشئه دارد كه رابطه طولی با هم دارند و هر یك از دیگر تنزل كرده است.
عالم اول نشئه عقل و روحانیت یا ملكوت است، و نشئه دوم عالم مثال یا برزخ یا خیال منفصل و …، و عالم سوم نشئه طبیعت و عالم ملك و شهادت (یعنی همین دنیا) می باشد.
هر چه در این دنیای طبیعی ما وجود دارد ـ اعم از خود ما و پیرامون ـ شكل لیطفتر و كاملتر آن در عالم مثال یا برزخ و بالاتر از آن در عالم عقل یا ملكوت وجود دارد. پس هر چیز دنیا تنزل یافته عالم برزخ و عقل است. چنانچه قرآن می فرماید: «ان من شیء الا عندنا خزائنه و ماننزله الا بقدر معلوم» (حجر/21) (ر.ك. به تفسیر المیزان ذیل همین آیه)

ما همین الان، هم در عالم طبیعت و دنیا زندگی طبیعی داریم، و هم وجود مثالی و عقلی و ملكوتی داریم، لكن خودمان از آن آگاه نیستیم. انس ما با عالم طبیعت بمثابه مواد مخدری است كه ما را از درك زندگی مثالی و برزخی خود غافل می كند.

از هر طریقی كه نفس از طبیعت جدا شده و برایش تجرد حاصل شود، حقایق عالم برزخ (مثال یا خیال منفصل) را خواهد دید، چه از راه ریاضتهای صحیح شرعی و چه از راه ریاضتهای مرتاضانه و غیر شرعی، یا جذبه های عارفانه و…
تمام سخن در دو چیز است:
1) اولاً مشاهدات برزخی و مثالی و مكاشفات الزاماً صادق و مطابق با واقع نیست. در بسیاری از موارد تسویلات نفسانی و خلط خیال متصل (خیالات ذهنی) با خیال منفصل (عالم مثال) باعث می شود در مكاشفات و مشاهدات اشتباه رخ دهد، بدون اینكه فرد متوجه شود (چنانچه رویاها هم به صادق و كاذب قابل تقسیم است).
پس تنها راه تشخیص صحیح از غلط، چنانچه محققان (مثل مرحوم لاهیجی و…) فرموده اند، دو چیز است: یا باید مكاشفه و مشاهده قابل اثبات با برهان قطعی عقل باشد، یا مطابق با وحی نبی(ص) و نص شرعی باشد.
پس در اصل دیدن مرتاض اشكالی نیست، اشكال در صحیح یا غلط بودن و اطمینان به آن است، چنانچه قرآن از سامری مثال می زند كه او هم در پاسخ به اعتراض حضرت موسی (در باره ساخت گوساله) از مكاشفه ای سخن می گوید:«قال بصرت بما لم یبصروا به فقبضت قبضة من اثر الرسول فنبذتها» یعنی گفت من چیزی دیدم كه قوم ندیدند من قسمتی از آثار رسول (و فرستادة خدا) را گرفتم، سپس آنرا افكندم. لكن این مشاهده ای آلوده به فریب و تسویل شیطانی بود. چنانچه خود او اعتراف كرد كه: «كذلك سوّلت لی نفسی» یعنی اینچنین هوای نفس من این كار را در نظرم جلوه داد. (96/طه)
2) مطلب دوم اینكه دیدن عالم برزخ (صحیح یا غلط) مساوی با كمال انسانی یا سعادت اخروی نیست. كمال در رشد همه جانبه شخصیت انسانی است كه مرتاض از آن بی نصیب است. او فكر و جسم، غضب و شهوت و سایر داشته های انسانی خود را كور كرده تا چیزی را ببیند. به فرموده شهید مطهری چنین انسانی شخصیتی كاریكاتوری دارد كه یك عضو او رشد ناموزون كرده و بقیه اعضاء از رشد متوازن عقب مانده اند.
از اینرو ریاضیات شرعی اسلامی ضمن اینكه مشاهدات را ممكن می كنند (اگر كسی اهل سلوك و كوشش باشد) ولی هرگز او را نامتكامل و ناموزون بار نمی آورد. سالك این راه ـ و فقط این راه ـ بین عرفان و حماسه و شریعت و حقیقت جمع می كند، كه نمونه های آن ـ غیر از ائمه اطهار(ع) ـ در زمانه ما، وجود دارند؛ و می توان از علامه طباطبائی و امام خمینی به عنوان مثال یاد كرد.

دیگر این كه سعادت در گرو اطاعت از خداوند متعال است، چنانچه شقاوت تابع عصیان در مقابل خداوند متعال می باشد. پس كسی كه به خدا و لوازم آن (توحید، نبوت، معاد و …) ایمان ندارد، اگر هم بتواند با تجرد نفس چیزی ببیند یا كاری بكند، مثل ساحری است كه در نهایت به فلاح و رستگاری نمی رسد. «لایفلح الساحر»(69/طه)
پس مطمئن باشید شریعت محمدی هم كمال و هم سعادت ما و هم بار یافتن به عوالم ملكوت و مثال را (بعنوان میوه های راه نه هدف آن ) میسر می سازد، اگر اهل شناخت و اجتهاد در علم و عمل باشیم.
مطالعه كتابهای چهل حدیث امام خمینی(ره) (حدیث اول) ـ انسان كامل شهید مطهری ـ انسان از آغاز تا انجام علامه طباطبائی در این باره مفید خواهد بود.
والسلام