پرسش

با سلام
لطفا سند زیارت عاشورا و چند كتاب پیرامون شرح آن بیان بفرمایید.
با تشكر

پاسخ

با عرض سلام و تحیت.
دوست محترم.

مستند زیارت عاشورا كتاب "كامل الزیارات" تالیف عالم جلیل القدر مرحوم شیخ جعفر بن محمد بن قولویه قمی، متوفی 368 قمری می باشد.
مناسب است چند نكته به عنوان مقدمه درباره مباحث حدیث شناسی به استحضار برسانیم:

برای بررسی سند یك روایت سه مطلب می بایست مورد توجه واقع شود:

1) جایگاه مؤلف: مؤلفین حدیث از نظر میزان دقت، هوشیاری و مهارت در حدیث شناسی یكسان نیستند. تاریخ علم حدیث بعضی از محدثین را به عنوان فحول این فن شناخته است، و بر عكس اعتماد كمتری به عده ای دیگر دارد. یكی از وظائف علم گسترده و پرمایه رجال متكفل بررسی و ارزیابی روات و محدثین از این ناحیه است. از سوی دیگر، زمان حیات مؤلف هم بسیار مهم است. محدثی كه در قرون نزدیك به عصر اهل بیت زندگی می كند اولا به منابع دست اول دسترسی بیشتری دارد، و ثانیا قرائن وثوق و اعتماد به یك حدیث و یا قرائن عدم اعتماد به آن برای او فراهم است. به خلاف كسی كه در قرون متأخر در صدد ارزیابی احادیث برمی آید.

2) جایگاه و اعتبار كتابی كه حدیث در آن آمده است: درجه اعتبار كتاب تا حدود زیادی میزان اعتماد به صدور یك روایت را تعیین می كند. مؤلفین از نظر نیتی كه در جمع احادیث یك كتاب دارند با هم متفاوتند. بعضی از مؤلفین به این اهمیت نمی دهند كه چه روایتی را در كتاب خود می آورند، و تنها به قصد جمع آوری احادیث و حفظ آن از زوال و نابودی به جمع حدیث می پردازند؛ و به عبارت دیگر چنین كتابهایی متكفل گزینش احادیث صحیح و تفكیك صحیح و سقیم نیست. برخلاف این دسته عده ای از محدثین در كتاب خود تنها احادیثی را جمع می كنند كه حجت بر تمامیت و صحت حدیث به طور كامل برایشان قائم شده است. مؤلف واحد ممكن است در كتابی به شكل اول و در كتاب دیگر به شكل دوم عمل كند. كتابی كه به این منظور نوشته می شود، با كتابی كه به هدف اول گردآوری می گردد از نظر ارزش یكسان نیست.

3) بررسی سند خود حدیث: اگر در بررسی یك حدیث از طریق اول و دوم نتیجه ای حاصل نشد ـ یعنی محقق نتوانست به اطمینان به صدور یك روایت برسد ـ آخرین مرحله، بررسی یك یك راویان حدیث و بررسی میزان اعتباری است كه دارند. این مطلب را نیز علم رجال متكفل است. یكی دیگر از مسائلی كه در این بخش از حدیث شناسی مهم است، بررسی میزان اعتمادی است كه علمای شیعه، به خصوص قدمای آنان، به صدور یك حدیث داشته اند. عمل اصحاب به یك حدیث حاكی از اعتماد آنان به صدور آن است.

زیارت عاشورا از نظر حدیث شناسی از هر سه جهت فوق از مزایای نسبی بالائی برخوردار است. به عبارت دیگر جای تردید در صدور این روایات، به عنوان دعا، از معصوم نیست. اگر چه در این موضوع بیش از این می توان سخن گفت و توضیح داد، ولی به سبب پرهیز از طولانی شدن بیش از حد جواب، به همین مقدار اكتفا می كنیم.

در ضمن آنچنانكه در كتاب "مفاتیح الجنان" به آن اشاره شده زیارت عاشورا از احادیث قدسی است.

همچنین؛ كتابهای بسیار زیادی در شرح زیارت عاشورا وجود دارد. بعضی اختصاصا به زیارت عاشورا می پردازند و بعضی ضمنا؛ كه ما بعضی از آنها را ـ كه قابل دسترسی هم باشند ـ برای شما می آوریم:

الف) كتابهایی كه اختصاصاً به شرح زیارت عاشورا پرداخته اند:

1- شرح و ترجمه زیارت عاشورا، حسن شمس گیلانی، سال 1369 هجری شمسی

2- شرح زیارت عاشورا، آیت الله حاج سید احمد میرخانی، نشر مكتب ولی عصر با همكاری موسسه فرهنگی نشر سها، چاپ گنجینه، طبع اول، 1374 شمسی

3- شرح زیارت عاشورا، آیت الله حبیب الله شریف كاشانی، نشر مكتبة دارالانصار، 1381هجری شمسی

4- پرتوی از زیارت عاشورا، سید محمد سیاه پوش، تهران، 1357 هجری شمسی

ب- كتابهایی كه در آنها به زیارت عاشورا هم پرداخته شده است:

1- افكار عمومی و ارتباطات، علی اسدی، نشر قم، پژوهشكده باقرالعلوم، محل نشر: تهران، 1371 هجری شمسی

2- پیام انقلاب، شماره 172، نشر سپاه پاسداران، تهران 1365هجری شمسی

3- "تحلیلی از حماسه سیاسی، تاریخی"، محمد رسول دریانی، نشر جعفری، تهران 1371 هجری شمسی

4- "چگونه بهتر بخوانیم"، پیر فلوشر، نشر ققنوس، تهران 1371هجری شمسی

5- "حماسه عاشورا به بیان امام مهدی"، جلال برنجیان، نشر طور، مشهد 1367 هجری شمسی

6- زندگانی چهارده معصوم علیه السلام، ج1، سازمان تبلیغات اسلامی

7- "بر شطی از حماسه و حضور"، نشر دفتر تبلیغات اسلامی، 1375هجری شمسی

8- "ره توشه راهیان نور"، نشر دفتر تبلیغات اسلامی

موفق باشید.
مشاوره مذهبی- قم.