پرسش

از كجا می توانیم بفهمیم كه یك حدیث درست است یانه

پاسخ

با سلام و تحیت.
دوست عزیز!
حدیث شناسی، یك فن و علم مستقلی است كه نیاز به آموزش و فعالیت علمی بسیار دارد و با خواندن یك یا چند كتاب به دست نمی آید.
برای ارزیابی اصالت یك روایت، علوم متعددی لازم است تا بتوان صدور، متن(نسخه صحیح روایت) و جایگاه آن در زمان صدور را ارزیابی كرد.
كافی است تا سری به كتابهایی كه در كلیات "علم الحدیث" و شاخه های آن نوشته شده، بزنید و تقسیماتی كه در حدیث وجود دارد و به تبع دارای تأثیر در ارزش آن است را ببینید تا گستردگی آن را حدس بزنید.
همه اینها تنها به صدور و متن روایت می پردازد، و پس از آن بحث از دلالت و همچنین جهت صدور قدمهای بعدی هستند، و علم اصول بدان می پردازد.

برای بررسی سند یك روایت سه مطلب می بایست مورد توجه واقع شود:
1) جایگاه مؤلف: مؤلفین حدیث از نظر میزان دقت، هوشیاری و مهارت در حدیث شناسی یكسان نیستند. تاریخ علم حدیث بعضی از محدثین را به عنوان فحول این فن شناخته است، و بر عكس اعتماد كمتری به عده ای دیگر دارد. یكی از وظائف علم گسترده و پرمایه رجال متكفل بررسی و ارزیابی روات و محدثین از این ناحیه است. از سوی دیگر، زمان حیات مؤلف هم بسیار مهم است. محدثی كه در قرون نزدیك به عصر اهل بیت زندگی می كند اولا به منابع دست اول دسترسی بیشتری دارد، و ثانیا قرائن وثوق و اعتماد به یك حدیث و یا قرائن عدم اعتماد به آن برای او فراهم است. به خلاف كسی كه در قرون متأخر در صدد ارزیابی احادیث برمی آید.
2) جایگاه و اعتبار كتابی كه حدیث در آن آمده است: درجه اعتبار كتاب تا حدود زیادی میزان اعتماد به صدور یك روایت را تعیین می كند. مؤلفین از نظر نیتی كه در جمع احادیث یك كتاب دارند با هم متفاوتند. بعضی از مؤلفین به این اهمیت نمی دهند كه چه روایتی را در كتاب خود می آورند، و تنها به قصد جمع آوری احادیث و حفظ آن از زوال و نابودی به جمع حدیث می پردازند؛ و به عبارت دیگر چنین كتابهایی متكفل گزینش احادیث صحیح و تفكیك صحیح و سقیم نیست. برخلاف این دسته عده ای از محدثین در كتاب خود تنها احادیثی را جمع می كنند كه حجت بر تمامیت و صحت حدیث به طور كامل برایشان قائم شده است. مؤلف واحد ممكن است در كتابی به شكل اول و در كتاب دیگر به شكل دوم عمل كند. كتابی كه به این منظور نوشته می شود، با كتابی كه به هدف اول گردآوری می گردد از نظر ارزش یكسان نیست.
3) بررسی سند خود حدیث: اگر در بررسی یك حدیث از طریق اول و دوم نتیجه ای حاصل نشد ـ یعنی محقق نتوانست به اطمینان به صدور یك روایت برسد ـ آخرین مرحله، بررسی یك یك راویان حدیث و بررسی میزان اعتباری است كه دارند. این مطلب را نیز علم رجال متكفل است. یكی دیگر از مسائلی كه در این بخش از حدیث شناسی مهم است، بررسی میزان اعتمادی است كه علمای شیعه، به خصوص قدمای آنان، به صدور یك حدیث داشته اند. عمل اصحاب به یك حدیث حاكی از اعتماد آنان به صدور آن است.

برای آشنایی اجمالی با اصول كلی حدیث شناسی می توانید به كتاب "آشنایی با علوم حدیث" نوشته علی نصیری مراجعه نمایید. همچنین برای شناسایی رجال حدیث، كتاب "معجم رجال الحدیث" آیت الله خویی بسیار سودمند است.
پیروز باشید.
مشاوره مذهبی_ قم.