پرسش

رابطه دعا با توكل
آیا اگر زیاد دعا كنیم یعنی راضی به قضا نیستیم

پاسخ

اگر خداوند را "فعال مایشاء" و قادر به هر كار و مسبب الاسباب بدانیم ـ یعنی سببیت اسباب هم به خواست او باشد ـ در هر كاری می بایست دست به دعا برداشت و از او طلب توفیق كرد. در این بیان هیچ فرقی بین اموری كه ما اسباب آن را می شناسیم و در اختیار داریم، با آنچه كه اسباب آن در دسترس ما نیست وجود ندارد.
البته باید توجه داشت كه مراد از توكل و دعا، دست بر روی دست گذاردن و تلاش نكردن نیست، بلكه مراد از آن امید داشتن از یك سو و تواضع و پذیرش ربوبیت خدا از سوی دیگر است. همچنانكه رضا نیز نباید ما را از تلاش برای وصول به وضعیت بهتر بازدارد.
توضیح مطلب آن كه خداوند امور را بر پایه اسباب و علل استوار كرده، و ما را امر به شناخت و توجه به این اسباب نموده است. لذا هر گاه اسباب و علل خواسته ای برای ما معلوم و هویدا است، می بایست برای دستیابی به آن تلاش، و از آن استفاده كرد. ولی در عین حال، نمی بایست برای آن اسباب و علل سببیت مستقل از خواست خدا قائل شد، و لذا امكان عدم تأثیر اسباب را به هیچ وجه منتفی ندانست.
در حدیث قدسی است كه "نمك طعامتان را هم از من بخواهید."
مولی جلال الدین می فرماید:
"گفت پیغمر به آواز بلند با توكل زانوی اشتر ببند"
"گر توكل میكنی در كار كن كشت كن پس تكیه بر جبار كن"

و از سوی دیگر اگر اسباب و علل امری بر ما پوشیده بود، توكل و دعا امید به موفقیت را در متوكل زنده نگه می دارد.

گر چه توكل و دعا رابطه تنگاتنگی با هم دارند و هر دو، در جای خود، به معنای اعتماد كردن بر خدا و استمداد طلبیدن از او است، اما اگر انسان به مراتب عالی توكل دست یابد، «چه بسا ترك دعا و سوال كند … وقتی حضرت ابراهیم را در منجنیق نهادند كه به آتش افكنند، جبرئیل از او پرسید: آیا خواهش و خواسته ای داری؟ ابراهیم پاسخ داد: با تو نه، جبرئیل گفت: از آن كس كه حاجت داری، نجات خود را طلب كن. در پاسخ فرمود: علم خدا به حال من مرا كافی است و نیازی به سوال و دعا نیست. [و البته] این مرتبه از توكل بسیار نادر و عزیز الوجود است و [لازمه] مرتبة یقین است.» (معراج السعادة، ملا احمد نراقی، صفحه 592)
پس از این مقدمه، به نظر می رسد كم و بیش جواب سؤال شما معلوم باشد.
به طور خلاصه می توان گفت: از آنجا كه رضا مرتبه ای از توكل و جلوه ای از آن است، مقام رضا هیچ منافاتی با دعا ندارد؛ زیرا خداوند عالم از ما خواسته دعا كنیم و آن را مفتاح سعادت و كلید حاجات قرار داده است … و اگر آشامیدن آب به جهت رفع تشنگی و خوردن غذا به جهت گرسنگی با مرتبه رضا مخالفت داشته باشد، دعا هم با رضا مخالفت خواهد داشت. (معراج السعاده، ملا احمد نراقی، ص608)

خدا نگهدار شما