پرسش

مراتب یقین چیست؟

پاسخ

دوست محترم! برای یقین سه مرتبه قائل شده اند: علم الیقین، عین الیقین و حق الیقین. (1) علم الیقین: و آن عبارت است از اعتقاد ثابت جازم مطابق با واقع كه از راه استدلال، به كمك استلزام موجود بین علل و معالیل و یا دیگر اسباب یقین حاصل مى‏شود. لازم به ذكر است كه لزومی ندارد ما یقین را در این مرتبه لزوما به معنای یقین عقلی و صد در صد بدانیم، بلكه می تواند شامل یقین عرفی هم می شود. مثال این مرتبه، می تواند یقین به وجود آتش از مشاهده دود باشد. (2) عین الیقین: و آن عبارت از دیدن و مشاهده مطلوب با چشم بصیرت و دیده درونى است. این دیدار در روشنى و جلا از مشاهده با چشم بیرونى به مراتب قویتر است. شاید بتوان دین با چشم ظاهر را نیز بالنسبه به دود و آتش، نوع نازلی از عین الیقین دانست. سخن امیرمؤمنان علیه السلام به این مرتبه اشاره دارد، آنجا كه در جواب ذعلب یمانى كه از او پرسید: آیا خداى خود را مى‏بینى؟ می فرماید: «لم اعبد ربا لم اره‏» یعنی خدائى را كه نبینم نمى‏پرستم‏. و نیز قول آن حضرت: «راى قلبى ربى‏» یعنی قلب من پروردگارم را دیده است. این مرتبه از یقین تنها از راه ریاضت و پاكسازى باطن و حصول تجرد كامل براى نفس حاصل مى‏شود. (3) حق الیقین: و آن عبارت است از حصول وحدت معنوى و ارتباط حقیقى بین عاقل و معقول، به طورى كه عاقل [صاحب یقین] ذات خود را چكیده و تراوشى از معقول [ذات الهى كه متعلق یقین است] و مرتبط به او و جدا ناشدنى از او ببیند، و همواره با چشم بصیرت درونى خویش تراوش و فیضان نور از جانب او را مشاهده كند. مثالی كه برای تقریب به ذهن برای این مرتبه از یقین می آورند، یقین به وجود آتش با دخول در آن و سوختن با آن است. مقام حق الیقین تنها براى خداشناسان كامل است كه در دریاى حب و انس او غرقند، و ذات خویش و دیگر موجودات را از تراوشهاى فیض اقدس او مى‏دانند و مى‏بینند. اینان همان صدیقانند كه دیدگان باطن خویش را به ملاحظه جمال و مشاهده انوار جلال او گماشته‏اند. حصول این مرتبه با مجاهدات سخت و ریاضتهاى شدید، و ترك رسوم و عادات و ریشه‏كنى شهوات و بركندن خیالات و خواطر نفسانى و وسوسه‏هاى شیطانى و طهارت از آلودگیهاى طبیعت، و دورى گزیدن از زرق و برقهاى دنیاى پست، آن هم برای اوحدی از اولیاء خدا، ممكن است. بعضی از محققین نیزبرای یقین سه درجه قائل شده اند كه عبارتند از :
1- علم الیقین : و آن علمی است كه با دلیل ، حاصل می شود ؛ مانند علم به وجود آتش با دیدن دود آن.
2- عین الیقین : و آن علمی است كه با مشاهده به دست می آید : مانند كسی كه آشكارا آتش را می بیند.
3- حق الیقین ، و آن دانشی است كه وقتی آن را با تمام وجود لمس و درك كرد ، برای انسان حاصل می شود ؛ مانند كسی كه داخل در آتش می شود و متصف به صفات آن می گرد به صورتی كه اگر پرده ها كنار روند به یقین آدمی افزوده نشود.(بحار الانوار ، مرحوم مجلسی 67/ 135 ، 142 ) به نقل از دائره المعارف تشیع جلد 6 ، ص 418.
ارباب طریقت و عرفا معتقدند یقین دارای سه مرتبه و درجه است : پایین ترین آن علم الیقین و عالی ترین آن حق الیقین و مرتبه میانی آن عین الیقین است ، علم الیقین علمی است به شرط برهان و عین الیقین علمی است به حكم بیان و حق الیقین مرتبه ای است كه متصف به نعت البیان است. ابن عربی گوید حق الیقین همان استقرار حق است در قلب به شكلی كه هیچ چیز آن را از قلب تكان نمی دهد و خارج نمی سازد و در آن هنگام علم و آگاهی حاصل شده هیچ تصرفی نمی كند مگر در آنچه شایسته تصرف و سزاوار آن است و چشم نمی بیند مگر آنچه را شایسته دیده است (دایره المعرف تشیع جلد 6 ص 418)
برای مطالعه بیشتر می توانید به این آدرس مراجعه كنید: http://www.naraqi.com/per/g/g_3/06-2.htm
موفق وموید باشید .