پرسش

با سلام به بروبچه های سایت تبیان می خواستم درمورد فلسفه نامگذاری عیدنوروزوسفره هفت سین و سیزده بدر بدانم

پاسخ

با سلام!
آقا میلاد عزیز ما این مطالب را در چند نوبت برای شما ارسال می كنیم:
فعلاً از سیزده به در شروع كردیم:

سیزده بدر
جشن سیزده فروردین ماه روز بسیار مبارك و فرخنده است. ایرانیان چون در مورد این روز آگاهی كمتری دارند آن روز را نحس می دانند و برای بیرون كردن نحسی از خانه و كاشانهً خود كنار جویبارها و سبزه ها می روند و به شادی می پردازند. تا كنون هیچ دانشمندی ذكر نكرده كه سیزده نوروز نحس است. بلكه قریب به اتفاق روز سیزده نوروز را بسیار مسعود و فرخنده دانسته اند. مثلا در صفحهً 266 آثار الباقیه جدولی برای سعد و نحس آورده شده كه در آن سیزده نوروز كه تیر روز نام دارد كلمهً ( سعد ) به معنی فرخنده آمده و به هیچ وجه نحوست و كراهت ندارد. بعد از اسلام چون سیزدهً تمام ماه ها را نحس می دانند به اشتباه سیزده عید نوروز را نیز نحس شمرده اند. وقتی دربارهً نیكویی و فرخنده بودن روز سیزدهم نوروز بیشتر دقت و بررسی كنیم مشاهده می شود موضوع بسیار معقول و مستند به سوابق تاریخی است. سیزدهم هر ماه شمسی كه تیر روز نامیده می شود مربوط به فرشتهً بزرگ و ارجمندی است كه " تیر " نام دارد و در پهلوی آن را تیشتر می گویند. فرشتهً مقدس تیر در كیش مزدیستی مقام بلند و داستان شیرینی دارد. ایرانیان قدیم پس از دوازده روز جشن گرفتن و شادی كردن كه به یاد دوازده ماه سال است، روز سیزدهم نوروز را كه روز فرخنده ایست به باغ و صحرا می رفتند و شادی می كردند و در حقیقت با این ترتیب رسمی بودن دورهً نوروز را به پایان میرسانیدند.

سبزه گره زدن
افسانهً آفرینش در ایران باستان و مسئلهً نخستین بشر و نخستین شاه و دانستن روایاتی دربارهً كیومرث حائز اهمیت زیادی است. در اوستا چندین بار از كیومرث سخن به میان آمده و او را اولین پادشاه و نیز نخستین بشر نامیده است. گفته های حمزه اصفهانی در كتاب سنی ملوك الارض و انبیاء و گفته های مسعودی در كتاب مروج الذهب جلد دوم و بیرونی در كتاب آثار الباقیه بر پایهً همان آگاهی است كه در منابع پهلوی وجود دارد. مشیه و مشیانه كه پسر و دختر دوقلوی كیومرث بودند روز سیزده فروردین برای اولین بار در جهان با هم ازدواج نمودند. در آن زمان چون عقد و نكاحی شناخته شده نبود آن دو به وسیله گره زدن دو شاخه پایهً ازدواج خود را بنا نهادند. این مراسم را بویژه دختران و پسران دم بخت انجام میدادند و امروز هم دختران و پسران برای بستن پیمان زناشویی نیت می كنند و علف گره می زنند. این رسم از زمان كیانیان تقریباً متروك شد ولی در زمان هخامنشیان دوباره شروع شده و تا امروز باقی مانده است. در كتاب مجمل التواریخ چنین آمده " اول مردی كه به زمین ظاهر شد پارسیان او را كل شاه گویند. پسر و دختری از او ماند كه مشیه و مشیانه نام گرفتند و روز سیزدهً نوروز با هم ازدواج كردند و در مدت پنجاه سال هیجده فرزند بوجود آوردند و چون مردند جهان نود و چهار سال بی پادشاه بماند " . چنانكه در بحث جشن نوروز اشاره شد كردهای ایران و عراق كه زرتشت را از خود می دانند روز سیزدهم فروردین را جزو جشن نوروز به حساب می آورند.

مقاله درباره سیزده بدر
در كتابهای تاریخی و ادبی سده های گذشته، كه رسم ها، آیین جشن های نوروزی كهن را یاد و یادداشت كرده اند، چون تجارب الامم، آثار الباقیه، التفهیم، تاریخ بیهقی، مروج الذهب، زین الاخبار و نیز در شعر شاعران به ویژه شاعران دورهً غزنوی كه بیشترین توصیف جشن ها را در بر دارد اشاره ای به " سیزده بدر " نمی یابیم. پرسش اینجاست كه اگر در كتاب های تاریخی و ادبی گذ شته اشاره ای به سیزده بدر و هفت سین نمی یابیم آیا این رسم ها را باید پدیده ای جدید دانست و یا این كه، رسمی كهن است، و به علت عام و عامیانه بودن در خور توجه نبوده و با معیارهای مورخان زمان ارزش و اعتبار ثبت و ضبط نداشته است؟ نگارنده حالت دوم را باور دارد. زیرا رسم و آیینی كه بدین گونه در همه شهرها و روستاهای ایران همگانی است و در بین همهً قشرهای اجتماعی عمومیت دارد، نمی تواند عمری در حد دو نسل و سه نسل داشته باشد. دیگر این كه می دانیم كتابهای تاریخی و شعرهای شاعران، رویدادها و جشن های رسمی را كه در حضور شاهان و خاصان دستگاه حكومتی بود، بیان و توصیف می كرد. ولی سیزده بدر، رسمی خانوادگی و عام و به بیانی دیگر پیش پا افتاده و همه پسند ( و نه شاه پسند ) بود. از طرف دیگر، نوشتن رویدادهای روزی كه رفتارها و گفتارهای خنده دار و غیر جدی، برای خود جایی باز كرده، تا " نحسی سیزده " آسانتر " در " برود، توجه مورخ و شاعر را به خود جلب نمی كرد. و شاید " نحس " بودن هم عاملی برای بیان نكردن بود. نحس و ناخوشایند بودن عدد 13 و دوری جستن از آن، در بسیاری از كشورها و نزد بسیاری از ملت ها، باوری كهن است. مسیحیان هیچ گاه سیزده نفر بر سر یك سفره غذا نمی خورند. در باور تازیان سیزدهمین روز هر ماه ناخوشایند است. ابوریحان بیرونی در جدول " روزهای مختار و مسعود و مكروه " در ایران كهن، روز سیزدهم ماه تیر را كه ( تیر نام دارد ) منحوس ذكر كرده است. سالهای زیادی فروردین ماه اول تابستان بود. یكی از نویسندگان در خاطره های هفتاد ساله اش از باور مردم شهر خود، قزوین، دربارهً سیزده بدر می نویسد : روز سیزده بدر جایز نبود برای دید و بازدید، به یك خانه رفت، هم صاحب خانه به فال بد میگرفت و می گفت نحوست را به خانه من آوردند و هم رونده، نمی خواست مبتلا به نحوست آن خانه شود. روز سیزده باید به صحرا رفت. زیرا آنچه بلا در این سال بیاید، امروز مقدر و تقسیم می شود. پس خوب است ما در شهر و خانه خود نباشیم، شاید در تقسیم بلا، فراموش شده و از قلم بیفتیم. شباهتی كه بین سیزده بدر و برخی از رسم های كاتارها( بازماندگاه مانویان در اروپا، كه تركیبی از اندیشه های زردشتی، فلسفهً باستان و مسیحیت دارند ) این پرسش را به ذهن می رساند كه آیا هر دو ریشهً مشترك باستانی ندارند؟ كاتارها در روز عید " پاك " ( كه برخی از سال ها به روز سیزده فروردین نزدیك است ) از خانه بیرون آمده و روز را در دامن صحرا و كنار كشتزار می گذرانند، و برای ناهار با خود تخم مرغ میبرند. در این روز پنهان كردن تخم مرغ در گوشه و كنار و پیدا كردن آنها سرگرمی كودكان است. سه شباهت ، یا سه ویژگی مشترك این دو عبارتند از :
1- آغاز محاسبهً هر دو از آغاز بهار و اعتدال ربیعی است.
2- در روز سیزده و عید پاك كاتارها به صحرا و دامان طبیعت می روند.
3- بازی و سرگرمی كودكان با تخم مرغ فقط در روزهای عید بهاری رسم است، نه فصلهای دیگر سال.
شباهت دیگر دروغ های روز اول آوریل، با شوخی های سیزده بدر است. روز اول آوریل، هر چهار سال یكبار مصادف با روز سیزده فروردین است ( و سه سال با 12 فروردین ). پیشینه و انگیزهً برگزاری سیزده بدر، هر چه باشد، در همهً شهرها و روستاها و عشیره های ایران، سیزدهمین روز فروردین، رسمی است كه باید از خانه بیرون آمد و به باغ و كشتزارها رو آورد و به اصطلاح نحسی روز سیزده را بدر كرد. خانواده ها در این روز به صورت گروهی و گاه چند خانواده با هم غذای ظهر را آماده كرده و نیز آجیل ها و خوردنی های سفرهً هفت سین را با خود برداشته، به دامان صحرا و طبیعت می روند و سبزهً هفت سین را با خود برده و به آب روان می اندازند. به دامن صحرا رفتن، شوخی و بازی كردن، دویدن، تاب خوردن و در هر حال جدی نبودن، از سرگرمی ها و ویژگی های روز سیزده است. گره زدن سبزه، به نیت باز شدن گره دشواری ها و برآورده شدن آرزوها، از جمله بیرون كردن نحسی است. این باور، معروف است كه " سبزه گره زدن " دختران " دم بخت "، شگونی برای ازدواج و همسر یابی، می باشد. در فرهنگ اساطیر برای رسم های سیزده بدر، معنی های تمثیلی آورده : شادی و خنده در این روز به معنی فروریختن اندیشه های تیره و پلیدی، روبوسی نماد آشتی و به منزله تزكیه، خوردن غذا در دشت نشانهً فدیه گوسفند بریان، به آب افكندن سبزه های تازه رسته - نشانه دادن هدیه به ایزد آب یا " ناهید " و گره زدن سبزه برای باز شدن بخت و تمثیلی برای پیوند زن و مرد برای تسلسل نسلها، رسم مسابقه ها به ویژه اسب دوانی - یادآور كشمكش ایزد باران و دیو خشكسالی است.
این باور همگانی چنان است كه اگر خانواده ای نتواند به علتی تمام روز را به باغ و صحرا برود، به ویژه با دگرگونی های جامعه شهر امروز در بعد از ظهر، هر قدر هم مختصر، " برای گره زدن سبزه و بیرون كردن نحسی سیزده " به باغ یا گردشگاه عمومی می رود. با دگرگونی های صنعتی، شغلی، بزرگ شدن شهرها، فراوانی وسیله های آمد و رفت سریع السیر، وسیله های ارتباط جمعی و ... به ناگزیر شهرداری های شهرهای بزرگ، دشواریهای آمد و رفت را پیش بینی می كنند. فراوانی اتومبیل و دیگر وسیله های آمد و رفت موتوری و نیز وسعت خانه سازی ها و شهرسازی ها، باعث شده كه خانواده ها، سال به سال راه دورتری را برای " سیزده بدر " پشت سر بگذارند، تا سبزه و كشتزاری بیابند.