پرسش

1-فرق حدیث متواتر و غیر متواتر چیست؟
2- حدیث اصل و جعلی را چگونه میتوان از هم تشخیص داد؟

پاسخ

با عرض سلام و تیحت.
دوست محترم!
1. خبر متواتر خبری است كه روات آن در هر طبقه به حدی از كثرت هستند كه امكان تبانی آنا بر كذب نمی رود. چنین خبری اطمینان آور است. خبری كه كثرت آن ـ ولو در یك طبقه ـ به این حد نباشد، غیر متواتر می باشد.
2. برای شناخت متن و سند حدیث، مباحث مفصلی در دو علم درایه و رجال مطرح است كه در سنجش صحت و ارزش احادیث به كار گرفته می شوند.
با این همه، گاه نشانه هایی برای احادیث جعلی ذكر كرده اند كه در ذیل به چند نمونه از آن اشاره می شود.
1. اعتراف واضع به جعل و وضع حدیث؛ چنانچه از ابوعصمت(نوح بن مریم) كه به نوح جامع معروف است، نقل شده است كه خود اقرار كرده، احادیثی در فضایل سوره های قرآن از قول ابن عباس ساخته است.
2. این كه در الفاظ حدیث غلط هایی از لحاظ قواعد ادبی مشاهده شود و یا ركاكتی در ناحیه معنا وجود داشته باشد. زیرا از پیغمبر اكرم(ص) كه فصیح ترین عرب است و همچنین از ائمه اطهار(ع) شیعه كه سرآمد فصحای عرب هستند، جمله ای نادرست یا معنای زننده و ركیك، صادر نمی گردد.
منتهی چون در احادیث، از دیر زمان نقل به معنا، شایع بوده و همگان را قدرت تأدیه معانی به الفاظ فصیحه را میسر نمی شده، تنها غلط لفظی را ملاك جعل حدیث نمی توان دانست؛ لذا حافظ ابن حجر عسقلانی ملاك جعل حدیث و تشخیص موضوع و مجعول را فقط ركاكت معنوی می داند.
آری، در آن صورت كه راوی تصریح كند كه حدیث را به الفاظ صادر از معادن بلاغت نقل نموده، و با این وجود غلط هایی در ناحیه لفظ وجود داشته باشد، به ناچار بایست حمل بر وضع و جعل حدیث كرد.
3. مفاد و معنای حدیث مخالف با عقل یا حس قطعی یا نص قرآن و یا اجماع قطعی و یا روایات صحیح باشد، به صورتی كه تأویل آن ممكن نگردد.
4. مبالغه مخالف عقل و مدارك صحیح شرعی؛ چنان كه گاه برای انجام بعضی مستحبات یا خواندن پاره ای از دعاها گاه مبالغه های غیر قابل پذیرشی شده، و پیداست كه این گونه احادیث بیشتر از ناحیه قصه گویان یا نویسندگان و گویندگان كم مایه، وضع و نقل گردیده است.
5. ناقل حدیث كسی باشد كه به دروغ و كذب مشهور و به وضع و جعل حدیث معروف باشد؛ چون ابی الخطاب و یونس بن ظبیان و یزید بن صائغ و...(ر.ك. به علم الحدیث، ص83)
گر چه نمی توان به مجرد نقل یكی از این افراد، حدیث را مجعول دانست، ولی حكم به مفاد آن نیز نمی توان نمود.
6. موضوع حدیث چیزی باشد كه بیان آن متناسب با شأن معصوم نیست.
برای مطالعه بیشتر كتاب "علم الحدیث و درایة الحدیث"، تألیف كاظم مدیرشانه چی، قم: دفتر انتشارات اسلامی، را به شما معرفی می نماییم.
با آرزوی توفیق.
مشاوره مذهبی ـ قم.