پرسش

با سلام
وبا تشكر از شما به خاطر توجه به سوالات اینجانب
منظور از عزم واراده الهی چیست؟
عزم واراده خداوند چگونه است
در مورد خداوند نسبت به خودش و در مورد خداوند نسبت به بندگانش چگونه است؟
با تشكر.

پاسخ

با عرض سلام و تحیت.
دوست محترم!
مسئله اراده خدای تعالی به طور كلی از دشوارترین مباحث كلامی و مسائل كلامی و فلسفی است. گروهی آن را زائد بر ذات و گروهی عین ذات دانسته اند؛ گروهی آن را از عوارض ذات و گروهی آن را نخستین مخلوق الهی شمرده اند، و برخی هم آن را از صفات فعلیه دانسته اند. بررسی همه این موارد خود كتاب مفصلی می شود.
اما به طور خلاصه اول مفهوم اراده، و سپس حقیقت اراده و اراده الهی را توضیح می دهیم.
واژه "اراده" دست كم به دو معنا استعمال می شود:
الف) خواستن و دوست داشتن.
ب) تصمیم گرفتن بر انجام كار.
معنای اول تقسیم می شود به اراده تشریعی و اراده تكوینی.
اراده تشریعی آن است كه تعلق خواست و محبت شخص، افعال اختیاری دیگران باشد؛ یعنی دوست داشته باشد كه فاعل مختار دیگری با اختیار خودش كاری انجام دهد؛ و اراده تكوینی آن است كه متعلق خواست شخص، افعال اختیاری خودش باشد، مانند دوست داشتن كارهای خوب و شایسته ای كه خودش انجام می دهد. همچنین تصمیم بر انجام كار خودش را اراده تكوینی می نامند.(ر.ك. به آموزش فلسفه، استاد محمدتقی مصباح یزدی، ج2، ص421ـ422)
اما حقیقت اراده:
اراده به معنای خواستن و دوست داشتن در نفوس حیوانی و انسانی از قبیل كیفیّات نفسانی است. این معنا قابل انتساب به مجردات ـ به خصوص ذات باریتعالی ـ نیست؛ ولی معنای تجرید شده آن كه حاكی از شأنی از شؤون وجودی مجردات است قابل نسبت دادن به مجردات تام و به خدای متعال نیز می باشد.
اراده به این معنا را می توان از صفات ذات دانست و حقیقت آن چیزی جز حب الهی نیست كه عین ذات وی است، و بالاصاله به خود ذات، و بالتبع به آثار ذات از جهت خیریت و كمال آن ها تعلق می گیرد.(همان، ص422)
اما اراده به معنای تصمیم گرفتن در نفوس متعلق به ماده(مثل انسان) كیفیتی انفعالی یا یكی از افعال نفس است كه به هر حال امری حادث در نفس بوده و تصور و تصدیق و شوق پیدا كردن نفس بر آن سبقت دارد؛ و واضح است كه چنین امری را نمی توان به مجردات تام و مخصوصاً به خدای متعال نسبت داد، زیرا ساحت قدس الهی از عروض اعراض و كیفیات نفسانی، منزه و مبری است. البته می توان آن را به عنوان صفت فعلی و اضافی ـ مانند خلق و رزق و تدبیر ـ برای خدای متعال در نظر گرفت كه از مقایسه بین افعال و مخلوقات با ذات الهی از آن جهت كه دارای حب به خیر و كمال است، انتزاع می شود؛ چون یكی از طرفین اضافه، دارای قیود زمانی و مكانی است می توان چنین قیودی را برای اراده الهی هم به لحاظ متعلقش در نظر گرفت.(همان)
برای تفصیل بیشتر می توانید به كتاب "آموزش فلسفه"، ج2، درس67 و آموزش عقاید، ج1، از استاد مصباح یزدی مراجعه فرمایید.
با التماس دعا.
مشاوره مذهبی ـ قم.