پرسش

با سلام
اگر ما معتقدیم كه امامان بعد از رحلتشان هم می توانند به ما كمك كنند پس دیگر چه نیازی به امام است؟ پیامبر هم می تواند همان كار را انجام دهد.
(یقینا همه می دانند كه امامان معصوم هم نتوانستند همه آنجه را كه لازم بود به مردم آموزش دهند. یعنی رسالت تكمیل دین هم انجام نشد.)

پاسخ

دوست محترم!
در پاسخ به نظر می رسد بهتر است ابتداء دیدگاه شیعه نسبت به علت نیاز به امام و جایگاه امامت در مذهب شیعه بیان شود، تا روشن شود كه آیا اساساً آنچه به عنوان صغری و كبرای قضیه شرطیه شما آمده، با واقعیت دیدگاه شیعه سازگار است یا نه؟ اگر پیش فرض پرسش شما با واقعیت سازگاری نداشت، دیگر جایی برای پرسش باقی نمی ماند، و به اصطلاح سالبه بانتفاء موضوع است.
مسئله امامت در میان شیعه، بخلاف سایر فرقه ها، اهمیت فوق العاده ای دارد. سر مطلب این است كه مفهوم امامت نزد شیعه، با مفهوم امامت نزد سایر فرقه های اسلامی متفاوت است؛ زیرا شیعه معتقد است پیامبر، علاوه بر شأن وحی و ابلاغ آن ـ دارای شئون متعدد دیگری بوده و چند مسئولیت داشته است.
اولاً، مسئول آموزش و تبیین احكام و دستورات الهی بود.
ثانیا، متصدی منصب قضا بود.
و ثالثاً منصب ریاست و رهبری مردم را به عهده داشت.
شیعه معتقد است پیامبر هر سه مسئولیت را به ائمه واگذار كرده است؛ زیرا پیامبر رهبر و زعیم بعد از خودش را تعیین كرده و گفت بعد از من زمام امور مسلمین باید به دست علی(ع) باشد. البته مذاهب دیگر، این معنا را لااقل به شكلی كه شیعه معتقد است، قبول ندارند.
پیامبر با این معرفی هر سه مسئولیت را به علی(ع) واگذار كرد كه پس از او به دیگر امامان منتقل می شود.
پس پیامبر مرجعیت دینی و رهبری سیاسی و منصب قضاوت را به ائمه واگذار كرد.
البته در منصب مرجعیت دینی، شیعه معتقد است كه به ائمه وحی نمی شود. در واقع در اینجا امامت نوعی كارشناسی اسلامی می شود، اما نه اسلام شناسانی كه تنها از روی عقل و فكر خودشان اسلام را شناخته باشند، بلكه آنان علوم اسلام را از پیغمبر گرفته اند؛ یعنی علوم اسلامی از پیامبر(ص) به علی(ع)، و از علی به امامان بعد رسیده است.
بدون هیچ شكی امام در این ایفای نقش خود در این سه منصب باید زنده باشد، زیرا مردم، برای آشنایی با احكام و اجرای آن، نیاز به رهبر زنده دارند. حتی پیامبر هم پس از رحلت، نمی تواند این منصبها را بر عهده داشته است، و همه فرقه های اسلامی در این مسئله اتفاق نظر دارند. و از همین رو وقتی پس از رحلت پیامبر، عمر منكر مرگ آن حضرت بود و می گفت: ممكن نیست پیامبر بمیرد، و هر كس گمان كند پیامبر مرده است، باید دست و پایش قطع شود، ابوبكر با خواندن بعضی آیات كه دلالت به مرگ پیامبر داشت او را قانع كرد كه پیامبر مرده است و عمر گفت به خدا سوگند این اولین بار بود كه این آیه را شنیدم. (ر.ك. به تفسیر نمونه، ج19، ص447) بر طبق همین نقل تاریخی، عمر وقتی فهمید پیامبر از دنیا رفته است، با ابو بكر بیعت كرد تا رهبر جامعه اسلامی شود.
البته امامت در مفهوم شیعی آن، علاوه زعامت عامه و مرجعیت دینی، حكایت از منزلت دیگری هم در امام دارد، و آن مساله ولایت تكوینی است. امام انسان كامل است، و به تعبیر دیگر، حجت زمان.
شیعه معتقد است كه زمین هیچگاه بدون حجت نبوده و نخواهد بود. «و لولا الحجة لساخت الارض باهلها»
عرفا و متصوفه نیز بر این مطلب تأكید دارند كه در هر دوره ای یك انسان كامل كه حامل معنویت كلی انسان و انسانیت است وجود دارد.
در جمع بندی آنچه گذشت باید گفت: امام در فرهنگ شیعی دارای دو شأن مستقل و مشخص است. یكی شأن ولایت تكوینی و دیگری شأن ولایت تشریعی. در ولایت تشریعی حضرات ـ كه شاید بتوان همه شؤون سه گانه مرجعیت، قضاء ، ولایت و رهبری را در آن گنجاند ـ لزوم حیات برای امام بدیهی است. اما در ولایت تكوینی حضرات نمی توان انكار كرد كه انسان كامل پس از رحلت هم احاطه و نسبت خود با كائنات را از دست نمی دهد، ولی به موجب ادله شرعی حیات لا اقل یك انسان كامل برای اتمام حجت بر خلائق، لازم است؛ ولو او در پرده غیبت باشد و ارتباط ملموسی با مردم نداشته باشد.
آنچه شما بیان داشته اید كه امامان پس از حیات هم به ما كمك می كنند، صحیح است، ولی ایفای همه نقش های امامان جز با حیات ایشان ممكن نیست.
بنابراین در مسأله امامت، اگر به شؤون مختلف آن توجه نشود و اینها از یكدیگر تفكیك نگردند، در توجیه و فهم بسیاری از اعتقادات اسلامی، شیعی دچار اشكال می شویم.
و قدر متیقن كلام آن كه هیچیك از فرقه های اسلامی ـ و از جمله شیعه ـ معتقد نیستند كه منصب بیان احكام و رهبری جامعه اسلامی را می توان به عهده پیامبر یا امامانی گذاشت كه از دنیا رحلت كرده اند.
جهت كسب اطلاعات بیشتر به مجموعه آثار شهید مطهری، جلد 4، بحث امامت و مراتب آن مراجعه فرمایید.
خدا نگهدار شما