پرسش

چرا امام رضا ولایت عهدی را پذیرفت؟

پاسخ

با عرض سلام و تحیت.
دوست محترم!
هنگامی امام رضا(ع) ولیعهدی مأمون را پذیرفتند كه دیدند اگر امتناع ورزند، نه تنها جان خویش را به رایگان از دست می دهند، بلكه علویان و دوستداران حضرت نیز همگی در معرض خطر واقع می شوند؛ و بر امام لازم بود كه جان خویش و شیعیان و هواخواهان را از گزندها برهاند، زیرا امت اسلام به وجود آنان و آگاهی بخشیدن آنان نیاز بسیار داشت؛ اینان بایستی باقی می ماندند تا برای مردم چراغ راه و رهبر و مقتدا در حل مشكلات و هجوم شبهه ها باشند.
آری، مردم به وجود امام و دست پروردگان وی نیاز بسیار داشتند؛ چرا كه در آن زمان، به سبب نهضت ترجمه ای كه از زمان امام صادق(ع) آغاز شده بود و توسط خلفاء، به خصوص مأمون، ترویج می شد، موج القائات فكری و فرهنگی بیگانه بر همه جا چیره، و در قالب بحث های فلسفی، مبادی خداشناسی و كلام اسلامی مورد هجوم كفر و الحاد واقع شده بود. در چنین شرائطی بر امام لازم بود كه برجای بماند و مسئولیت خویش را در نجات فرهنگی امت به انجام برساند؛ و دیدیم كه امام نیز ـ با وجود كوتاه بودن دوران زندگیش پس از ولیعهدی ـ چگونه عملاً وارد این كارزار شد.
حال اگر او با رد قاطع و همیشگی ولیعهدی، هم خود و هم پیشروانش را به دست نابودی می سپرد، این فداكاری معلوم نیست، همچون شهادت حیات بخش و گره گشای سیدالشهداء، گرهی از كار بسته امت می گشود.
علاوه بر این، نیل به مقام ولیعهدی یك اعتراف ضمنی از سوی عباسیان به شمار می رفت بر این مطلب كه علویان نیز در حكومت سهم شایسته ای دارند، و این دست علویان را برای فعالیت بازمی گذاشت.
دیگر از دلایل قبول ولیعهدی از سوی امام آن بود كه مردم خاندان پیامبر(ص) را در صحنه سیاست حاضر بیابند و آنان را به دست فراموشی نسپارند، و نیز گمان نكنند كه آنان ـ همان گونه كه شایع شده بود ـ فقط علما و فقهایی هستند كه در عمل هرگز به كار ملت نمی آیند.
شاید امام نیز در پاسخی كه به سؤال "ابن عرفة" داد، نظر به همین مطلب داشته است.
ابن عرفة از حضرت پرسید: ای فرزند رسول خدا! به چه انگیزه ای وارد ماجرای ولیعهدی شدی؟
امام فرمود: به همان انگیزه ای كه جدم علی(ع) را وادار به ورود در شورا نمود.(بحارالانوار، ج49، ص140)
گذشته از همه این موارد، امام در ایام ولیعهدی خویش چهره واقعی مأمون را به همه مردم شناساند و با افشا ساختن نیت و اهداف وی در كارهایی كه انجام می داد هر گونه شبهه و تردیدی را از ذهن مردم پاك ساخت.
برای مطالعه بیشتر می توانید به كتاب "امامان شیعه و جنبش های مكتبی"، تألیف محمدتقی مدرسی، ترجمه حمیدرضا آژیر، مشهد: بنیاد پژوهش های اسلامی، مراجعه نمایید.
با آرزوی توفیق.
مشاوره مذهبی ـ قم.