پرسش

سلام . لطفا توضیح كاملی در مورد شخصیت عبدالرحمان جامی وزندگینامه ایشان و كتابها و فعالیتهای آن شاعر برای ما بنویسید خواهش می كنم نام منابع راهمراه با نام نویسنده و سال انتشار و ... ذكركنید. باتشكر

پاسخ

با سلام
این هم زندگی نامه جامع و كامل از جامی با ذكر منبع
نورالدین عبدالرحمن جامی در خرجرد جام به سال 817 هـ ق متولد شد تخلص جامی هم به مناسبت ولایت جام است و هم به حكم ارادتی است كه نسبت به شیخ الاسلام احمد جام داشت. عبدالرحمن بعدها ملقب به نورالدین گردید. جامی به همراه پدر به هرات رفت و چندی در مدرسه نظامیه آنجا اقامت گزید هرات در آن سالها پایتخت هنر و ذوق و ادب ایران و یكی از شهرهای فرهنگی آباد و پر رفت و آمد آن سامان بود. سلطان حسین بایقرا و وزیرش امیر علیشیرنوایی در آن شهر به تشویق و حمایت هنرمندان و صاحبان ذوق سرگرم بودند. جامی فنون ادب و دانشهای شرعی و دینی را در آن شهر فرا گرفت و پس از آن به حكمت روی آورد، چندی بعد به سمرقند رفت و در آنجا مدتی به كسب دانش پرداخت در همین دوره تحصیل علم به قوت حافظه و توانایی در بحث و استدلال میان همگان مشهور بود. در بازگشت به هرات به تصوف روی آورد و در خدمت سعدالدین كاشغری به طریقت نقشبندی درآمد. پسر سعدالدین موسوم به خواجه كلان دختر خود را به ازدواج وی در آورد این پیوند بر حرمت و منزلت او در نزد اهالی هرات افزود.



جامی در 60 سالگی به زیارت خانه خدا رفت مدتی در بغداد ماند و از آنجا به كربلا و نجف رفت. در راه بازگشت از حج چندی در حلب و دمشق ماند. در حلب و تبریز، پادشاهان از او برای اقامت و ملازمت درگاه خود دعوت نمودند اما وی نپذیرفت و به حلب بازگشت. جامی این عارف بزرگ روز به روز به شهرتش افزوده می شد و آنچنان به شكوه و مرتبه معنوی دست یافته بود كه سلطان حسین امیر علیشیر به دوستی با او افتخار می كرد و از دیدن وی خرسند می شد. جامی چنان تاثیری بر شاهان و امرای روزگار خود داشت كه اگر وزیری به غضب سلطان گرفتار می شد با شفاعت و وساطت وی شاه او را مورد عفو قرار می داد. با این بزرگی او هیچگاه در مدح و ستایش شاهان و قدرتمندان قلم فرسایی نكرد و همین بلند طبعی و بی نیازی او را بزرگتر می نمود.



مسافرتهای جامی:

1- در كودكی از جام به هرات آمده و نزد خواجه علی سمرقندی درس خوانده است.

2- در جوانی در زمان شاهرخ از هرات به سمرقند رفته .

3- مراجعت از سمرقند به هرات و ملاقات با قوشچی و سعدالدین كاشغری.

4- مسافرت به مرو و برای زیارت خواجه عبیدالله احرار.

5- مسافرت دوم و سوم به سمرقند برای زیارت خواجه مذكور.

6- مسافرت به حجاز از خراسان و عبور از همدان، كردستان، بغداد، كربلا، نجف، مدینه، مكه، دمشق، حلب، تبریز این مسافرت طولانی ترین و مهمترین مسافرتهای جامی است.



طبع شعر جامی:

به تحقیق در فن شعر و شاعری شهره روزگار و استاد مسلم به زبان پارسی بوده و به حق به خاتم الشعرا لقب یافته است، زیرا دستگاه شعر و شاعری به اسلوب اساتید قدیم خراسان و فارس و عراق با مرگ وی برچیده شد و تا قرن سیزدهم ستاره درخشانی كه از قدر اول شمرده شود در افق ادب پارسی طلوع نكرد.

وی در آداب عربی و صنعت ترجمه و احاطه در فنون ادب عربی كمال تبحر داشته و این معنی هم از اشعار وی نمایان است.



تاثیر اساتید سخن در جامی:

جامی بدون شك تحت تاثیر اساتید ماقبل خود بوده و از مطالعه سخنان وی به خوبی معلوم می شود كه تا چه پایه قوت طبع و كمال شاعری او مرهون مطالعه دواوین و آثار شاعران بزرگ می باشد. خود وی نام بعضی از اساتید شعر را با ادب و حرمت نام برده است.چنانكه غزلسرائی خویش را به اسلوب كمال خجندی منسوب داشته و در پایان یكی از غزلهای خود به آن اشاره كرده:

یافت كمالی سخنش تا گرفت

چاشنئی از سخنان كمال

و از خاقانی نیز در قصیده ای چنین یاد می كند.

سخن آن بود كز اول نهاد استاد خاقانی

به مهمانخانه گیتی پی دانشوران خوانش

و همچنین از نظامی و امیر خسرو دهلوی در مثنویات با حرمت نام برده و در قطعه ای كه تحول دوران شاعری خود را شرح داده روش مثنوی سرایی خویش را به این دو استاد منسوب داشته و گوید:

نظامی كه استاد این فن است

در این بزمگه شمع روشن وی است

زویرانه گنجه شد گنج سخن

رسانید گنج سخن را به پنج

چو خسرو به آن پنج هم پنجه شد

وز آن باز وی فكرتش رنجه شد

و همچنین از مولانا جلال الدین رومی نیز به احترام یاد كرده و به طور كلی در مثنویات از اساتیدی نظیر: فردوسی، خاقانی، انوری، عنصری، ظهیر فاریابی، كمال اصفهانی، سعدی، حافظ، كمال خجندی و بعضی دیگر از شعرا به احترام نام برده است.



عقاید جامی:

درباره عقاید دینی جامی میان تذكره نویسان اختلاف است. دسته ای از شیعیان كوشیده اند كه به استناد بعضی اشعار او را شیعه محسوب دارند و اشعاری را كه در مدح خلفا سروده تقیه پندارند. گروهی دیگر از تذكره نویسان شیعه او را سنی مذهب متعصب و تعالیم او را از مقوله كفر و زندقه پنداشته اند و دسته سوم عقیده دارند كه وی از تعصب عاری بوده و از مطالعه آثارش چنین نتیجه گرفته اند كه مبادی او در علوم ظاهری از اصول مبتنی بر اصول عقائد متكلمین اشاعره و در فروع به مذهب شافعی بوده است. اما در علوم باطنی سالك مسلك طریق عرفان و تصوف بوده و سلسله ارادات نقشبندیه ماوراء النهر را بر گردن جان داشته است.

مرحوم قزوینی در نامه ایكه در آخر كتاب «جامی» به قلم حكمت به چاپ رسیده شرحی آورده كه خلاصه آن چنین است.

چرا مردم آن اهمیتی كه لایق مقام شامخ فضل و دانش جامی است برای او قائل نیستند و رتبه عالی او در شعر و شاعری كه به عقیده اكثر فضلا خاتمه الشعرا بزرگ فارسی زبان است چرا در میان ایرانیان احراز نكرده است، از روی مطالعات و مسموعات خود حدس می زدم كه علت عمده آن این است كه با همه تمایلی كه به عرفان و تصوف داشتند كه لازمه آن دوری از تعصب و مناقشات مذهبی و مخاصمات دینی است معذلك وی نه فقط خالی از تعصب نبوده بلكه بسیار متعصب بوده و از مجموع آثار، قرائنی به دست می آید كه این حدس را تایید می كند.



تالیفات و آثار جامی:

از آثار منظوم اوست: دیوان اشعار (مشتمل بر قصاید و غزلیات و مراثی و ترجیع بند و تركیب بند و مثنویات و رباعیات)، هفت اورنگ (شامل هفت مثنوی به تقلید خمسه نظامی به نامهای : سلسه الذهب سلامان و ابسال، تحفه الاحرار، سبحه الابرار، یوسف و زلیخا، لیلی و مجنون، خردنامه اسكندری و از تالیفات او به نثر فارسی: نقد الفصوص، فی شرح نقش الفصوص،‌نفحات الانس، لوایح، لوامع، شواهد النبوه، اشعه اللمعات و بهارستان است.

یادش گرامی باد



ـ منابع:

· فرهنگ معین / جلد پنجم/ ص 423

· لغت نامه دهخدا/ صص108 –109

· زندگینامه شاعران ایران/ تالیف لیلاصوفی/ صص 189 -191