پرسش

با سلام و تشكر از سایت خوبتان برای داشتن زبان وكلامی پاك وشایسته چه كنم؟

پاسخ

با عرض سلام و تحیت.
دوست محترم!
برای داشتن زبان پاك و شایسته در وهله اول می بایست آفاتی را كه ممكن است متوجه زبان و كلام شود، شناخت.
آفات زبان را شاید بتوان به موارد غیبت، دشنام، دروغ، تمسخر دیگران و تهمت تقسیم كرد، كه هر یك از آن ها در جایگاه خود از نظر عقلی و شرعی مورد مذمت قرار گرفته، و زیان های دنیوی و اخروی فراوان دارد.
در وهله دوم هم باید مقاومت و توان نفس را برای سلامت زبان بالا برد. بالاخره خطای زبان متأثر از وساوس نفسانی و شیطانی است كه مقاومت در برابر آن نیاز به تقوای نفس دارد.
به طور عام، توصیه ای كه در روایات هست و علمای اخلاق هم بر آن تأكید دارند آن است كه برای عادت دادن نفس به یك خصلت باید در ابتدا با تمرین و ممارست عمل كرد.
برای مصون ماندن از آفات مربوط به زبان باید انسان تا مدتی مراقب باشد تا قبل از سخن فكر كند، و ببیند سخن او آلوده به آفات سخن نباشد، و در موارد شبهه و تردید هم احتیاط كند. عادت به سكوت، جز در موارد لازم، اگر مدتی ادامه یابد، می تواند مهار نفس را بر زبان زیاد كند.
به همین دلیل است كه از سكوت به عنوان ارزشی مثبت در روایات و فرهنگ اهل سلوك و اخلاق یاد شده است.
انسان برای مصون ماندن از هر خطایی، اولاً باید آن را بشناسد و به آثار زیانبار دنیوی و اخروی آن بیاندیشد، و ثانیاً باید مسئله را به صورت عملی و با تمرین و ممارست پیگری و تعقیب كند، تا این كه به صورت عادت درآید. این تلاش، به توصیه علمای اخلاق، باید با مشارطه(عهد بستن با خود اول هر روز)، مراقبه(حسابرسی و مراقبت در طول روز)، محاسبه(نگاه به روز گذشته خود و ارزیابی آن) و در مراحلی با معاتبه و معاقبه(سرزنش و مجازات خویش در صورت تخلف) همراه باشد، و نمی تواند با سهل انگاری و مسامحه عملی گردد.
در پایان، چند روایت مربوط به موضوع زبان را نقل می كنیم، و برای بررسی بیشتر شما را به مطالعه كتب اخلاقی و روایی، از جمله منابعی كه در زیر معرفی خواهد شد، توصیه می نماییم.
1. سماعه می گوید: نزد حضرت صادق(ع) رفتم، و ایشان بدون آن كه من چیزی گفته باشم، فرمود: ای سماعه! این چه جنجالی بود كه میان تو و شتردارت پدید گشت؛ مبادا دشنام گو و بدزبان و لعنت فرست باشی. در پاسخ گفتم: به خدا چنین بود، زیرا او به من ستم كرد. ایشان فرمودند: اگر او به تو ستم كرد، تو بر او پیش افتادی و بیشتر ستم كردی. به راستی این كردار از كردارهای من نیست، و من به شیعیانم چنین دستوری نمی دهم.(كافی، ج2، ص326)
2. در روایت است كه: "ما من شئ أحق بطول السّجن من الّلسان" یعنی چیزی شایسته تر برای زندانی شدن طولانی از زبان وجود ندارد. به عبارت دیگر با زبان ممكن است انسان به طولانی ترین مجازاتها گرفتار آید.(بحارالانوار، ج71، ص277)
3. "إنّ أكثر خطایا ابن آدم فی لسانه" بیشتر اشتباه كاری های انسان از جانب زبان صورت می گیرد.(محجةالبیضاء، ج5، ص194)
4. در روایت است كه: "هنگام صبح تمام اعضاء و جوارح انسان به دور زبان جمع می شوند و می گویند: رعایت حال ما را بنما، زیرا اگر تو درست باشی، همه اعضا سالم می مانند و اگر تو منحرف شوی همه منحرف می شوند."
برای اطلاعات بیشتر می توانید به مطالعه بخش های مربوط به زبان در كتاب های "معراج العسادة"، تألیف مرحوم ملااحمد نراقی و "گناهان كبیره"، اثر شهید آیت الله دستغیب و "چهل حدیث"، از امام خمینی بپردازید.
كامروا باشید.
مشاوره مذهبی ـ قم.