پرسش

ایا فرشتگان دارای اختیار دارند؟
چگونه میتوان متوجه شویم كه ریا در كارهایمان داریم؟

پاسخ

با عرض سلام و تحیت.
دوست محترم!
1. ظاهراً بر اساس آیات و روایات فرشتگان فقط بر اساس دستورات الهی عمل می كنند و اختیاری در جهات دیگر برای آنان متصوّر نیست. «لایعصون ما أمرهم» یعنی از آنچه به آنان فرمان داده می شود، سرپیچی نمی كنند.(تحریم/6)
البته در این مسئله قولی هم هست كه مخالف قول مشهوری است كه نقل كردیم.
2. ریا مراتبی دارد. مرتبه بالای آن كه موجب بطلان عبادت می شود آن است كه اگر نگاه دیگران نباشد شخص عمل نیكی را انجام ندهد. اگر دیدیم در خلوت عبادتی را انجام نمی دهیم، ولی در جلوت و جلوی چشم دیگران مایل به انجام آنیم، بدانیم كه گرفتار ریای حرام شده ایم، و عبادتی كه در این حال انجام شود، باطل است.
اما مرتبه پایین آن كه حكایت از منقصت اخلاقی انسان و ضعف نفس او دارد، ولی حرام فقهی نیست و موجب بطلان عبادت نمی شود، آن است كه انسان در هر حال كار نیكی را انجام می دهد، ولی هنگامی كه مردم از آن باخبر می شوند، خوشحال می شود.
در روایتی از امیرالمؤمنین(ع) نقل شده كه فرمودند: "مردم ریاكار دارای سه نشانه هستند. چون مردم را ببینند نشاط[در عبادت] می یابند؛ و چون تنها باشند كسل هستند؛ و دوست دارند كه در تمام اعمالشان مورد پسند مردم باشند."(اخلاق حسنه، ملامحسن فیض كاشانی، ترجمه محمدباقر ساعدی، ص87)
البته باید توجه داشت كه گاه شیطان با القاء این كه نكند ریا كنی! ما را از كار نیك بازندارد. مثلا گاه مؤمنین وقتی در مسجد هستند، حال عبادی خاصی دارند كه طبیعی حال و هوای مسجد است. ممكن است كسی گمان كند این نوعی ریا است؛ در صورتی كه چنین نیست.
برای مطالعه در ریا و اهمیت و اقسام و علائم آن به كتاب خوب است به كتاب "المحجة البیضاء" نوشته ملامحسن فیض كاشانی مراجعه كنید. این كتاب به تازگی با نام "راه روشن" ترجمه شده است.
كامروا باشید.
مشاوره مذهبی ـ قم.