پرسش

1- چرا امام علی گاهی با خلفای سه گانه همكاری داشتند؟
2- چرا امام علی دروغ مصلحتی نگفتند و اصولا عنصر مصلحت در اسلام چه جایكاهی دارد؟
3- امام در دوران سكوت خویش چه كارهایی انجام دادند؟
4- چرا امام باقر قیام مسلحانه را شروع نكردند؟

پاسخ

با عرض سلام و تحیت.
دوست محترم!
1. امام علی(ع) گاهی صلاح می دیدند در بعضی مواقع در مقام مشورت به اشكالات علمی جواب دهند؛ و این مطلب در مواردی بوده است كه در صورت عدم همكاری بدعتی گذارده می شده یا حق مسلمانی ضایع گشته، و یا به هر حال اشتباهی صورت می گرفت كه به ضرر اسلام و مردم بود. همكاری ایشان به معنای حمایت سیاسی نبوده، بلكه در جهت احقاق حق و ترویج احكام اسلامی بئده است.
2. دروغ مصلحتی در اسلام جایگاه خود را دارد؛ مثلا در مواردی مثل اصلاح ذات البین و یا در هنگام جنگ و برخورد با دشمن دروغ گفتن جائز است. به طور كلی می توان گفت در مواردی كه راست گویی مفسده ای دارد كه از نظرعقل و شرع از اهمیت بیشتری برخوردار است، دروغ گفتن جائز است؛ و در غیر این موارد پذیرفته نیست. توجه داشته باشید منفعت شخصی از مواردی نیست كه به سبب آن بتوان دروغ گفت.
از سوی دیگر وجود مصلحت اهم به حسب موقعیت شخص نیز فرق می كند.
اساساً ویژگی امام علی(ع) این است كه هیچ گاه حقیقت را فدای مصلحت نكردند، و برتری و فضیلت آن حضرت در مقایسه با سایر رهبران سیاسی دنیا هم همین است كه حتی حاضر نشدند برای حفظ حكومت و رهبری خود و برای پیروزی و یا پیشبرد اهداف سیاسی و نظام خود قدمی در مسیر مصلحت اندیشی بردارند و ارزش های دینی و اخلاقی را قربانی مصالح سیاسی كنند. موقعیت امام، به عنوان ولایت مطلقه الهیه و رهبر یك دین الهی نیز هندسه مصلحت را در زندگی ایشان تحت تأثیر قرار داده است.
اصولا "مصلحت" در اسلام بر خلاف فرهنگ سیاسی امروزه معنای دیگری دارد. در فرهنگ امروز مصلحت اندیشی یعنی استفاده از هر ابزاری برای رسیدن به هدف؛ ولی مصلحت اندیشی در فرهنگ اسلامی به معنای توجه به ترجیح ارزشهای اهم بر ارزشهای مهم در تزاحم میان آنها در محدودیتهایی است كه شرائط بر انسان تحمیل می كند.
به عبارت دیگر، مصلحت اندیشی اسلامی هرگز به معنای پایمال كردن ارزش ها و تعطیل آموزه های دینی برای رسیدن به پیروزی و یا حفظ موقعیت با استفاده از روشهای غیر اسلامی نیست.
3.امام علی(ع) در دوران سكوت خود، علاوه بر رسیدگی بر امور عبادی و شخصی، به مسائل مهمه ای مانند جمع آوری قرآن و خدمات اجتماعی(امور عمرانی و عام المنفعه) و همچنین تربیت و ارشاد و ارتقاء فكری و علمی پیروان و حمایت مادی و معنوی از آنها و ارائه مشورت به سردمداران حكومت می پرداختند.
4. در این مورد پاسخ مشابهی داده شده كه می توانید به كد 52316 در بخش تازه های مذهبی سایت تبیان مراجعه كنید.
منابع زیر می تواند راهنمای شما در سؤالات پیشین باشند.
"فروغ ولایت"، تألیف استاد جعفر سبحانی، قم: موسسه امام صادق(ع) ــ "سیره علوی"، تألیف محمد باقر بهبودی، تهران: خانه اندیشه جوان ــ "امام علی صدای عدالت انسانیت"، تألیف جورج جرداق، ترجمه احمد بهشتی و سیدهادی خسروشاهی و مصطفی زمانی و عطا محمد سردارنیا، تهران: فراهانی.
كامروا باشید.
مشاوره مذهبی ـ قم.