پرسش

برنامه غذایی مربوط به بیماران دیابتی نوع اول(وابسته به انسولین) چیست؟

پاسخ

با سلام دوست عزیز،مبحث دیابت یكی از مباحث مهم تغذیه است. یك بیمار دیابتی غذا می خورد ولی این غذا به سلولها به اندازه كافی نمی رسد برای همین او احساس ناتوانی می كند، زود خسته می شود.
غذای داخل سلولها مصرف می شود و فرد كم كم لاغر و نحیف می شود ادرار زیاد شده و احساس تشنگی زیاد می كند . غذایی كه ما می خوریم در بدن به گلوكز یا قند تبدیل می شود و به سلولها وارد می شود اگر این قند به هر دلیلی وارد نشود فرد مبتلا به دیابت است .
نوع دیابت خیلی مهم است . دیابت نوع I یا دیابت وابسته به انسولین باشد یا دیابت نوعII و غیر وابسته به انسولین در دومی كه بیشتر دیابتی ها همین نوع دوم یا NIDDM هستند، برنامه غذایی با نوع اول فرق می كند . بیمار باید در خوردن
كربوهیدرات ها میانه روی كند. پروتئین و چربی به اندازه بخورد اگر رژیم اصولی را در پی نگیرید پس از گذشت چند سال عوارض چشمی ( كه به كوری ختم می شود)، عوارض كلیوی ، سیاه شدن انگشتان ظاهر می شود.

كارهایی كه یك فرد دیابتی باید بكند:
1. قند خونش را مرتباً چك كند.
2. نان و برنج به میزان معین بخورد این میزان دقیقاً بر اساس وزن ، سن ، جنس و قد او محاسبه می شود( این اطلاعات را اندازه گیری و برای من ارسال كنید) شیرینی جات اصلاً نخورد و قندهای ساده مثل قند و شكر و عسل حتی المقدور كمتر بخورد. می تواند قند را با شیرینی های طبیعی مثل توت خشك، انجیر یا خرمای خشك جایگزین كند. البته نه به میزان زیاد، چند عددی.
3. چربی خیلی كم بخورد، روغن حیوانی و كره اصلاً نخورد. یكی ازخطراتی كه دیابتی ها را تهدید می كند سكته است .
4. ورزش را فراموش نكند. اگر در سنین میانسالی است و می تواند به كلاس ورزش برود حتماً اینكاررا بكند. البته ورزشی كه انتخاب می شود نباید سنگین باشد، شنای آرام بهترین نوع آن است و برای افراد مسن تر پیاده روی ورزشی بسیار مناسبی است كه حداقل روزانه نیم ساعت انجام شود.
در مورد دیابت نوع 1 ،كسانی كه انسولین تزریق می كنند مشكل مصرف كربوهیدرات را ندارند یعنی می توانند از كلیه مواد غذایی استفاده كنند ولی آنچه مهم است مقدار و زمان مصرف كربوهیدرات است. مطلبی را در این رابطه برایتان ارسال می كنم كه امیدوارم مفید واقع شود.
"بیماری دیابت و درمان غذایی"

تنظیم برنامه غذایی در مورد انسولین
نوع انسولین در مورد توزیع كربوهیدرات در وعده های مختلف غذایی نقش مهمی دارد.
در این رابطه برای تسهیل كارپزشك و كارشناس غذادرمانی، روشی وجود دارد كه در زیر توضیح داده خواهد شد:

1. بدون استفاده از انسولین: وقتی بیمار نیازی به انسولین نداشته باشد، سهم كربوهیدرات روزانه نسخه غذایی او به طور معمول در سه وعده به طور مساوی تقسیم می شود.
صبحانه............. یك سوم سهم كربوهیدرات روزانه
ناهار................ یك سوم سهم كربوهیدرات روزانه
شام.................. یك سوم سهم كربوهیدرات روزانه
در برخی از بیماران، میزان قندخون در صبح بالاتر است، برای این بیماران مقدار كمتری كربوهیدرات در صبحانه منظور می شود؛ به طور مثال سهم كربوهیدرات به نسبت یك پنجم، دو پنجم، دو پنجم توزیع می شود.

2. استفاده از انسولین رگولار( كریستالین): وقتی بیمار از انسولین رگولار كه دارای اثر سریع است استفاده می كند، سهم كربوهیدرات روزانه به نسبت مساوی یك سوم، یك سوم، یك سوم در سه وعده غذایی اصلی توزیع می شود( مشابه مواردی كه بیمار از انسولین استفاده نمی كند). البته در حال حاضر از انسولین رگولار زیاد استفاده نمی شود مگر در مواردی كه بیمار دیابتی به دلایلی تحت عمل جراحی قرار گیرد و یا مبتلا به عفونتی باشد.

3. استفاده از انسولین با اثر طولانی: برای مثال PZI یا " پروتامین زینگ انسولین" از جمله انسولین های با اثر طولانی است كه فعالیت آن در بدن به طور تقریبی 24 ساعت طول می كشد. در مورد این گونه انسولین ها معتقدند كه زمان حداكثر مقدار گلوكز موجود در غذا باید با زمان حداكثر مقدار انسولین در بدن یكی باشد. از این رو وقتی پروتامین زینگ تزریق می شود می باید یك وعده غذای كوچك در ساعت آخر شب" هنگام خواب" در برنامه غذایی بیمار گنجانده شود تا بدین وسیله از شوك انسولین در طی خواب و صبح زود پیش گیری به عمل آید. بنابراین به منظور توزیع صحیح كربوهیدرات، ابتدا باید مقداری از آن حدود 40-35 گرم به وعده غذای" هنگام خواب" اختصاص داده شود و سپس این مقدار از كل كربوهیدرات تجویزی كسر و باقی مانده به نسبت دو پنجم، یك پنجم، دوپنجم به ترتیب در صبحانه، ناهار و شام توزیع شود.

4. استفاده از پروتامین زینگ و رگولار: اگر این دو انسولین با هم تجویز شده باشند، سهم كربوهیدرات روزانه به نسبت دو پنجم، یك پنجم، دو پنجم در وعده های صبحانه، ناهار و شام توزیع می شود. حجم بیش تر كربوهیدرات در صبحانه هم زمان با اثر انسولین رگولار خواهد بود به شرط آن كه انسولین رگولار قبل از صبحانه تزریق شود.

5. استفاده از انسولین با اثر حد واسط: انسولین های با اثر حد واسط، دارای طول زمان و شدت اثر حد واسطی هستند. اگر به بیمار از انواع این انسولین( گلوبین زینگ، NPH و لنت) قبل از صبحانه تزریق شود، لازم است غذای مختصری حدود ساعت سه و نیم تا چهار بعد از ظهر به او داده شود تا از به وجود آمدن هیپوگلیسمی در این زمان جلوگیری به عمل آید. انسولین گلوبین به خصوص از این ویژگی برخوردار است. فرد بیماری كه از این انسولین ها استفاده می كند اغلب به غذای هنگام خواب نیازی ندارد. سهم كربوهیدرات رژیم غذایی را می توان در نسبت های زیر تقسیم كرد:
صبحانه.............. یك ششم
ناهار................ دو ششم
بعدازظهر.......... یك ششم
شام.................. دو ششم
اگر به بیمار غذای مختصر بعدازظهر داده نشود، سهم كربوهیدرات آن، كه در واقع از صبحانه كسر شده است به ناهار اضافه می شود. توزیع كربوهیدرات در مورد انسولین NPH و لنت اغلب مشابه پروتامین زینگ است.

توزیع سهم پروتئین روزانه در وعده های غذایی
بعضی ها معتقدند كه سهم پروتئین رژیم غذایی بیمار نیز بایستی مشابه كربوهیدرات توزیع شود؛ اما روند فعلی كه آزاد كردن بیشتر رژیم بیماران دیابتی را توصیه می كند می باید در مورد توزیع كربوهیدرات رژیم بیماران دیابتی نیز روش جدیدی ارائه كند. در هر حال لازم به تذكر است كه یك وعده غذای كافی می تواند از نظر پروتئین نیز كامل باشد.
برخی دیگر توصیه می كنند كه همراه با تجویز پروتامین زینگ، حدود نیمی از سهم پروتئین رژیم غذایی در وعده غذای عصر و شب گنجانده شود تا بدین وسیله در طول شب گلوكز به طور دائم در خون جریان داشته باشد. نیم دیگر آن به نسبت یك ششم برای صبحانه و یك سوم برای ناهار توزیع شود. بر اساس توصیه این گروه، وقتی بیمار یك دوم تا دو سوم سهم پروتئین روزانه خود را بیشتر به صورت گوشت در وعده غذای شب مصرف كند، امكان به وجود آمدن هیپوگلیسمی در طول زمان خواب بسیار نادر است، زیرا حدود نیمی از پروتئین مصرف شده به كربوهیدرات تبدیل می شود. این تبدیل به كندی صورت می گیرد و غلظت قندخون نیز به آهستگی افزایش می یابد. عدم مشاهده تغییرات سریع در میزان قند خون بعد از مصرف گوشت تأیید كننده این نكته است.
اگر بیمار از انواع انسولین های با اثر حدواسط استفاده كند، مصرف پروتئین در وعده غذای شب می تواند از پایین افتادن قند خون( هیپوگلیسمی) در صبح زود جلوگیری به عمل آورد.

غذاهای مخصوص بیماران دیابتی
بیماران دیابتی می توانند و می بایستی از انواع غذاهایی كه سایراعضای خانواده استفاده می كنند مصرف بكنند. البته قند و شكر و تمام موادغذایی تهیه شده با آن ها مستثنی است. به طور معمول بیمار دیابتی بعد از مدتی نسبت به مصرف غذای شیرین بی میل می شود و با آموزش می تواند سایر غذاهای متنوع و در دسترس خود را جایگزین یكدیگر كند. آموزش در زمینه استفاده از فهرست جایگزینی غذا به بیمار، نه تنها او را با مقدار انرژی و مواد مغذی اصلی موجود در هر واحد جای گزینی آشنا می كند، بلكه به او در انتخاب انواع غذا در خانه یا رستوران نیز كمك خواهد كرد.
كارشناس تغذیه تبیان