پرسش

قرآن در ارطباط با آزادی چه نظری دارد؟

پاسخ

با عرض سلام و تحیت.
دوست محترم!
در قرآن كریم، علاوه بر به رسمیت شناختن آزادی به مفهوم امروزی آن ـ یعنی آزادی عقیده، آزادی سیاسی و اجتماعی ـ به مسئله آزادی معنوی ـ یعنی رها شدن از وابستگی ها و اسارت های درونی ـ هم پرداخته است. "غلام همّت آنم كه زیر چرخ كبود
ز هر چه رنگ تعلّق پذیرد آزاد است"
1. نمونه هایی از آیاتی كه ناظر به مسئله آزادی به معنای اوّل است:
الف. «لاإكراه فی الدّین ...»یعنی اجباری در دین نیست.(بقره/256)
شبیه به همین مضمون در آیه شریفه 99 از سوره یونس هم آمده است.
ب. «فمن شاء فلیؤمن ...» یعنی هر كه خواست ایمان می آورد و هر كه خواست كفر می ورزد.(كهف/29)
ج. «فذكّر إنّما أنت مذكّر لست علیهم بمصیطر» یعنی پس تذكر بده كه تو فقط تذكر دهنده هستی و چیرگی بر آنها نداری.(غاشیه/22)
د. «... ویحلّ لهم الطیّبات ... ویضع عنهم إصرهم والأغلال التی كانت علهیم ...» یعنی ...اشیاء پاكیزه را برای شما روامی دارد... و بارها سنگین و زنجیرهایی را كه بر آنها بود، (از دوش و گردنشان) برمی دارد.(اعراف/157)
2. موارد كه به آزادی معنوی اشاره می كند:
الف. «وإذا قیل لهم ... قالوا بل نتّبع ما ألفینا علیه آبائنا» یعنی هنگامی كه به آنها گفته می شود ... می گویند كه ما از آنچه پدران خود را بر آن یافتیم، پیروی و تقلید می كنیم.(بقره/170)
شبیه به این مضمون در آیه 23 سوره شریفه "زخرف" هم آمده است.
ب. «أریت من إتخذ إلهه هواه» یعنی آیا دیدی كسی را كه خود را در اختیار هوسش قرار داده است.(فرقان/43)
ج. «... ولایتّخذ بعضُنا بعضا أرباباً من دون الله» یعنی بعضی از ما بعضی را به عنوان اربابانی در برابر خدا برنگزینند.(آل عمران/64) این آیه می تواند حكایت از آزادی های سیاسی و اجتماعی را هم داشته باشد.
چارچوب آزادی در فرهنگ جهانی و حقوق بشر امروز اخلال به آزادی دیگران تعیین می گردد، یعنی تنها محدودیت آزادی تا جائی است كه به آزادی دیگران لطمه نزند؛ در حالی كه در اسلام این چارچوب را ارزش های دینی تعیین می كند. یكی از ارزشهای دینی آزادی های فردی است، ولی این تنها ارزش دینی نیست؛ بلكه حفظ حقوق خدا و تربیت نفوس انسانی هم مدنظر هست.
بطور مثال، بی حجابی اگرچه با آزادی دیگران ـ به مفهوم لائیك آن ـ معارض نیست، ولی با ارزش ها و چارجوب های ثابت دینی مخالفت دارد؛ و لذا از نظر اسلام ممنوع و محكوم است و باید جلوگیر آن شد. به عبارت دیگر، آزادی بی حجابی و عریانی نداریم، كه این در حقیقت اخلاق جامعه را به تدریج می خورد و نابود می كند.
ولی آزادی عقیده سیاسی و دینی، به واسطه این كه در محدوده شخصی لطمه ای به ارزش های دینی(دیگران) نمی زند، از نظر اسلام پذیرفته شده است.
مرحوم مطهری در كتاب "آزادی" درباره موضوع آزادی عقیده می گوید: "هر كس می باید فكر و بیان و قلمش آزاد باشد، و تنها در چنین صورتی است كه انقلاب اسلامی ما، راه صحیح پیروزی را ادامه خواهد داد. اتفاقاً تجربه های گذشته نشان داده است كه هر وقت جامعه از یك نوع آزادی فكری برخودار بوده است، این امر به ضرر اسلام تمام نشده، بلكه در نهایت به سود اسلام بوده است. اگر در جامعه ما محیط آزاد برخورد آراء و عقاید به وجود آید به طوری كه صاحبان افكار مختلف بتواند حرفهایشان را مطرح كنند و ما هم در مقابل، آراء و نظریات خودمان را مطرح كنیم، تنها در چنین زمینه سالمی خواهد بود كه اسلام هر چه بیشتر رشد می كند."
برای اطلاعات بیشتر در این زمینه از دیدگاه دینی می توانید از كتاب های "آزادی" و "آزادی معنوی" نوشته استاد شهید مرتضی مطهری استفاده كنید.
كامروا باشید.
مشاوره مذهبی ـ قم.