پرسش

لطفا" : آیا علم لدنی همان علم غیب است؟
آیا ÷یامبران الهی و امامان معصوم دارای علم غیب بوده اند؟
وقتی گفته میشود 14 معصوم یعنی ÷یامبران
دیگر معصوم نبوده اند؟

پاسخ

با سلام و تحیت.
دوست عزیز!
1- علم لدنی در مقابل علم اكتسابی است. علمی را كه انسان خود تلاش نموده و از راههای طبیعی كسب علم كرده است، علم اكتسابی می گویند. اما علمی را كه از راه طبیعی و معمولی به دست نیامده، و بعبارتی فرد برای به دست آوردن آن تلاش مستقیم نكرده، بلكه از ابتدا چنین علمی در نهادش به ودیعه گذارده شده، و یا به الهام به او القا می شود، و خدادادی است، علم لدنی نامیده می شود.
بنابر این علم به غیب را در پیامبران الهی و معصومین(ع) می توان از باب علم لدنی یعنی علم خدادادی دانست.
2- همه پیامبران و امامان اهل بیت(ع) دارای علم غیب بوده اند. روایات زیادی دلیل بر این مدعا است، كما این كه روایاتی كه در آن اهل بیت عصمت و طهارت از این اخبار غیبی گزارش داده اند بسیار زیاد است.
این كه اطلاق چهارده معصوم(ع) می شود، مراد چهارده بزرگواری هستند كه حجت بر اسلامند، و پیام آور و مبین شریعت خاتم.
البته این بدین معنا نیست كه همه انبیاء و اولیاء خدا داردای مرتبه واحد هستند.
پیامبران و فرستادگان الهی و امامان معصوم(ع) همگی از مقام عصمت و علم غیب برخوردار هستند، ولی این مقام دارای مراتب است و هر كدام از آن بزرگواران در مرتبه ای از این مقام واقع شده اند؛ و پیامبر اكرم(ص) و امامان معصوم(ع) در بالاترین مراتب این مقام قرار دارند، و از همه خلائق برتر هستند.
البته شناخت محدوده علم غیب معصومین علیهم السلام امر دیگری است كه در ارتباط با ان چند نكته ای به عرض می رسد.
اول این كه علم غیب بالاصاله از آن خداوند است و بس. و او هر گاه بخواهد بعضی از آن را به بعضی از خواص بندگان خود می دهد.
خداوند در قرآن كریم می فرماید: «قل لایعلم من فی السموات و الأرض الغیب إلا الله» یعنی كسی در آسمان و زمین علم به غیب ندارد الا خداوند.(نمل/65)
رسول اكرم(ص) فرمود: «لاأعلم من ذلك إلا ما علّمنی الله» یعنی آنچه كه خداوند مرا به آن عالم نماید، علم پیدا می كنم، نه به همه چیز و در همه زمانها.
داستان روایت از این قرار است كه روزی شتر پیامبر(صلی الله علیه و آله) گم می شود، و حضرتش در جستجوی آن بودند. منافقین فرصت را مناسب دیده، شروع كردند به القاء این شبهه كه این شخص ادعای علم غیب دارد، ولی محل شتر خود را نمی داند؟ پیامبر وقتی این سخنان را شنید، فرمودند: من از لطائف اسرار به شما خبر می دهم [یعنی علم به غیب دارم]، ولی باید بدانید كه "لاأعلم من ذلك إلا ما علمنی الله"(بحارالانوار، ج18، ص109)
از امام باقر(علیه السلام) در باره آگاهی ایشان بر غیب سؤال می شود، می فرمایند: وقتی علم الهی برای ما گشوده شود می دانیم، و چون برچیده شود نمی دانیم.(اصول كافی، ج1، بابٌ نادرٌ فیه ذكر الغیب، ج1)
نكته دوم در این ارتباط روایات دیگری است كه از اهل بیت رسیده به این مضمون كه اراده معصومین در تحقق علم غیب مؤثر بوده است.
در ماهیت این خواست و اراده چیزی نمی دانیم، ولی شاید بتوان از روایات این برداشت را داشت، كه این اراده با اراده معمولی فرق داشته، بلكه نوع خاصی از اراده و قصد است؛ یعنی توجهی خاص لازم بوده تا علم به غیب به آنان الهام شود.
از امام صادق (علیه السلام) روایت شده كه فرموده اند: امام هر گاه بخواهد بداند، می داند.(اصول كافی، ج1، باب "أن الأئمة إذا شاؤوا أن یعلموا علموا"، ح1) و شكی نیست كه در این جهت فرقی بین پیامبر و امام نیست.
شاید به نوعی ارتباط و یگانگی بین این نكته و نكته سابق وجود داشته باشد.
شاید به نوعی ارتباط و یگانگی بین این نكته و نكته سابق وجود داشته باشد؛ بدین نحو كه معصوم هر وقت اراده كند، خواست الهی نیز بدان تعلق می گیرد و علم الهی بر معصوم گشوده می شود، و همچنین معصوم هرگز دانستن چیزی را اراده نمی كند، الا آنجا كه خدا بخواهد. این تلاقی خواست انسان كامل با خداوند كاملا قابل دفاع می باشد، و هم در میان اهل عقل و عرفان، و هم در میان اهل حدیث امری پذیرفته شده است.
با توجه به این دو نكته باید گفت: اولا، چنین نیست كه آن بزرگواران همیشه و در تمام حالات به همه امور غیبی آگاه باشند، بلكه چه بسا خواست خدا و اراده خود حضرات ـ آن هم به اراده ای خاص ـ بدان تعلق نگیرد.
نكته آخر اینكه، چه بسا در برخی موارد ایشان به مطلبی علم دارند، ولی مامور به اظهار و عمل به آن نمی باشند؛ لذا با اینكه می دانند فلان اتفاق قرار است رخ دهد، ولی عكس العمل خاصی كه نشان بدهد ایشان از آن آگاهند، از ایشان نمی بینیم، زیرا كه مامور به عمل به مقتضای آن علوم نمی باشند؛ چنانكه پیامبر صلی الله علیه وآله فرمود: من با ادله و شواهد قضائی و قسم طرفین متخاصم بین شما حكم می كنم؛ یعنی از علم غیب و الهی استفاده نمی نمایم.
اگر ابهامی بود با ما تماس بگیرید.
پیروز باشید.
مشاوره مذهبی ـ قم.