پرسش

فقر در بینش اسلامی خوب است یا بد؟

پاسخ

سؤال كننده محترم!
ظاهرا منظور شما از فقر فقر اقتصادی است.
فقر اقتصادی را از دو دید فردی و احتماعی می توان مورد بررسی قرار داد.
فقر، از بعد اجتماعی، در نظر اسلام عیب و ننگ و مایه انحطاط است، و اگر گریبان گیر جامعه ای شود، همه مسئول توانگر ساختن جامعه و ملت خویش خواهند بود.
خدا فقر را بلا و مصیبت شمرد و نهضت اسلام كوشش فراوان به كار برد تا بشریت را از آثار سوء آن برهاند.
پیامبر(ص) فقر را از تباه ترین حالات ذلت و سخت ترین شدائد زندگی مردم می دانست و از دعاهایشان یكی این بود كه: "اللهم انی اعوذ بك من الكفر و الفقر" یعنی خدایا از كفر و فقر به تو پناه می برم.
حضرتش در حدیثی فقراء را جاده صاف كن كفر بر شمرد: "كاد الفقر ان یكون كفرا" یعنی فقر به زودی سر از كفر در می آورد.
در روایت است كه روایات "من لا معاش له لا معاد له" كسی كه معاش ندارد دین ندارد. مراد از این روایت آن است كه فقر در جامعه آن جامعه را به ترك معاد و دین فرامی خواند.

اسلام برای ریشه كن كردن فقر با بیكاری و تنبلی مبارزه كرد و در نتیجه مقام و ارزش كار را فرا برده و رنج برای معاش را به منزله جهاد در راه خدا دانست و فرمود: "الكاد لعیاله كالمجاهد فی سبیل الله" یعنی كسی كه در راه كسب روزی برای اهل و عیال خود تلاش می كند، مانند مجاهد فی سبیل الله است.

اما در كنار این فقر ناپسند، فقری هم هست كه پسندیده و روا می باشد و آن فقر مادی یك یا چند تن است كه وسیله غنای مادی و معنوی جامعه شده است. فقر پسندیده همین فقر ناشی از مبارزه و فقر در میدان مبارزه بشر دوستانه، و در یك كلام، فقر برای خدا است. نمونه درخشان چنین انسانهایی مهاجرینی بودند كه خدا در باره آنها می فرماید:«للفقراء المهاجرین الذین اخرجو من دیارهم و اموالهم ... اولئك هم الصادقون» یعنی فقیران مهاجری كه از میهن و دارائیهایشان بیرون رانده شوند .. ایشان همان راستگویانند.
می توان گفت یكی از معنی فقری كه پیامبر آن را ستوده و فرموده است:"الفقر فخری" همین فقر به خاطر خدا است.
این فقر برای جامعه قابل توصیه نیست، ولی برای فرد با ایمان می توان مایه رشد هم باشد. "خیر الاعمال احمزها" یعنی بهترین اعمال سخت ترین آن است.

البته "فقر" در فرهنگ اسلامی معانی دیگری نیاز دارد. مثلا فقر در اصطلاح عرفان به این معنا است كه "همه انسانها فقیرند" یعنی مالك چیزی نیستند و هستی و دارائی آنها از خداوند است و مالك حقیقی اوست.
چنانكه قرآن می فرماید:"یا ایهاالناس انتم الفقراء الی الله و الله هو الغنی الحمید" یعنی ای مردم شما به خداوند محتاج و نیازمندید و خداوند بی نیاز و ستوده است. این معنا نیز می تواند یكی از معانی حدیث "الفقر فخری" باشد.
فقر در فلسفه هم معنای دیگری دارد كه شاید چندان مورد توجه شما نباشد، و لذا از ذكر آن صرف نظر می كنیم.
سر بلند باشید.