پرسش

با سلام
آیا ترتیب كتابت كنونی آیات هر سوره با ترتیب نزول این آیات در زمان پیامبر یكی است؟

پاسخ

با سلام و تحیت.
دوست عزیز!
اگر چه تفكیك قرآن به آیات و سور توقیفی است، یعنی از سوی پیامبر اكرم(ص) مشخص شده كه مجموعه خاصی از آیات جزء سوره فلان باشد، با این وجود در ترتیب آیات یك سوره و ترتیب سور اختلافاتی بین مفسرین و علمای علوم قرآنی هست، كه آیا توسط شخص پیامبر همه این ترتیب ها واقع شده و یا صحابه در این امر نقش داشته اند؟
رأی مشهور آن است كه جمع آوری و ترتیب سوره های قرآن پس از پیامبر اكرم واقع شده است. و لذا ترتیب مصحفی كه امیرالمؤمنین بنا به وصیت رسول الله(ص) جمع آوری فرمودند به نظم و ترتیب نزول بوده است. سوره های مكی در ابتدا و سپس مدنیات، كما این كه منسوخات در این جمع مقدم بر نواسخ قرار می گرفته است.
در روایات آمده است كه امیر المومنین(ع) پس از رحلت پیغمبر اكرم(ص) در خانه خود نشستند و قرآن را به ترتیب نزول در یك مصحف جمع آوری فرمودند.(الاتقان، سیوطی، ج1، ص59) لیكن مورد اقبال خلفاء قرار نگرفت. همینك آن مصحف شریف نزد حضرت ولی عصر(عج) می باشد.
نظم های دیگری هم توسط صحابه وجود داشته است. ولی عثمان همه جمع های قرآن را ممنوع القرائة اعلام كرد و تنها جمع آوری خود را مجاز دانست. جمع او بر اساسی است كه هم اكنون موجود است.
با این وجود رأی غیر مشهوری، هم در میان قدما و هم در میان متأخرین، چه شیعه و چه سنی، هست كه جمع كل قرآن و ترتیب سور آن را به نظم موجود به بنی اكرم(ص) نسبت می دهند. حضرت آیت الله خویی به قول اخیر معتقدند.(ر.ك. به البیان فی تفسیر القرآن/257 به بعد)
از استدلالهای این دسته از علما ادله ذیل است:
1- خیلی بعید به نظر می رسد كه حضرت رسول(ص) قبل از رحلت خود، مسئله جمع آوری قرآن و ترتیب چینش سور را به مسلمین تعلیم نداده باشد و این امر مهم را تدبیر نفرموده باشند.
قابل توجه است كه ترتیب دادن آیات قرآن به دستور پیامبر(ص) منافاتی با مصحف امیر المومنین(ع) ندارد. زیرا آن مصحف در واقع مكمل قرآن در نشان دادن تقدیم و تاخیر، ناسخ و منسوخ، شان نزول و تفسیر بوده، و نه به قصد جایگزینی با این قرآن ارائه شده است.
2- شیعه معتقد است كه در قرآن فعلی هیچ گونه نقصان و زیادتی وجود ندارد و از تحریف مصون مانده، و تقدیم و تأخیر بی اساس هم نوعی تحریف است.
3- ائمه اطهار(ع) همین قرآن رائج را قرائت و به یاران تعلیم می دادند و اثری از اینكه حتی یاران خاص خویش را به قرآنی با ترتیب سور دیگری راهنمایی نمایند، در دست نیست.
4- ابن عباس در روایتی نظم موجود را به پیامبر نسبت می دهد. ( كتاب اتقان، ج1، ص10)
ما در اینجا در مقام ترجیح رأیی بر رأی دیگر نیستیم و تنها گزارش آنچه كه هست را عرضه داشتیم.
پیروز باشید.
مشاوره مذهبی_ قم.