پرسش

بسم الله الرحمن الرحیم
با عرض سلام و خسته نباشید
چگونه میتوان با حدیث نفس منفی و سوء ظن مبارزه كرد؟
گاهی پیش می آید كه انسان با فردی روبرو میشود كه آن شخص از نقاط ضعف و قبح اخلاقی زیادی برخوردار است. ناخودآگاه در درون (بنده شخصا") احساس انزجار و تنفر ایجاد میشود و حدیث نفسهایی كه به دنبال آن (باز هم ناخودآگاه) پیش می آید! و همچنین است زمانیكه نسبت به فردی سوءظن پیدا میشود و به دنبال آن حدیث نفس!
هنگام ادای نماز هم اكثرا" حدیث نفس (مخصوصا" از نوع منفی آن) پیش می آید كه واقعا" آزار دهنده است!
بنده تلاش زیادی كردم كه با این (شاید بشود گفت دشمن درونی) مبارزه كنم اما نتیجه ی قابل قبولی نگرفتم! 1) پس از استمداد الهی شما چه راهكارهای موثری را پیشنهاد میكنید؟
2) با توجه به اینكه برخی از سوء ظنها ناخودآگاه در ذهن انسان شكل میگیرد آیا انسان مرتكب گناهی شده؟
سپاسگزارم

پاسخ

دوست محترم!
سوء ظن و بد گمانی نسبت به دیگران یكی از راههای نفوذ شیطان و تسلط پیدا كردن او بر روح و جان آدمی است. این حالت، از یك سو، به خودی خود، یكی از صفات رذیله اخلاقی است؛ و از سوی دیگر، زمینه القاء وسوسه های شیطان را، بیش از پیش فراهم می كند.
خدا را شكر كه شما از هم اكنون به فكر اصلاح و پیش گیری آن بر آمده اید. این عنایت و توفیقی الهی است كه شامل بندگان شایسته و لایق خداوند می شود. شكرگزار باشید و قدر آن را بدانید.
خداوند متعال در قرآن كریم همه انسانها را از داشتن سوء ظن و بد گمانی به دیگران بر حذر داشته است: «یا أیها الذین ءامنوا إجتنبوا كثیرا من الظن إن بعض الظن إثم ...» یعنی ای كسانی كه ایمان آورده اید! از بسیاری از گمان ها بپرهیزید، چرا كه بعضی از گمان ها گناه است... (حجرات/12)
همچنین در كلام مولی الموحدین امیرالمؤمنین(ع) در این باره آمده: «لاتظنن بكلمة خرجت من أحد سوءا، و انت تجد لها فی الخیر محتملا» (نهج البلاغه، حكمت 360)یعنی تا جایی كه برای اعمال و رفتار ـ و در حكمت فوق، سخن ـ دیگران می توان برداشت نیكو و پسندیده داشت نباید رفتار و كردار آنها را بر سوء و بد گمانی حمل نمود.
سوء ظن به مؤمن از دو جهت می تواند زشت و قبیح باشد.
یكی این كه بدبینی و سوء ظن به دیگری موجب می شود تا به آن شخص با نگاهی حقارت آمیز نگاه كرده و برخورد می نماید. و نفس تحقیر دیگران و خود را برتر از آنان دیدن در فرهنگ الهی اسلام مذموم است.
در روایتی از معصوم وارد شده كه اگر كسی در بند كفش خود، خویش را برتر از دیگران ببیند، متكبر است.(نقل به مضمون)
جهت دیگر آن این كه سوء ظن به دیگران انسان را از ترقی بازمی دارد. اگر انسان دیگران را برتر از خود ببیند تلاش می كند با آنان همراه شود و هر روز بر فضائل خود بیفزاید و از رذائل دور بماند تا از آنان عقب نیفتد. و اگر به دیگران سوء ظن داشته باشد، خود را از این مایه تشویق محروم كرده است. بلكه شاید خدا ناكرده محرك او به سوی بدی باشد. شیطان به او خواهد گفت: "خواهی نشوی رسوا همرنگ جماعت شو."

مرتبه اول سوء ظن، شك و تردید نسبت به دیگری است. این حالت اگر مایه احتیاط شود، ولی اعمال وافكار انسان را تحت تأثیر قرار نداده، و نفرت و انزجار از دیگران را به همراه نداشته باشد، مذموم نیست؛ ولی پروراندن آن فكر و باور كردن آن به گونه ای كه بر افكار و رفتار اثر بگذارد، نا پسند است.

راه علاج حالت سوء ظن و بد گمانی این است كه در قدم اول، حتی المقدور به فرمایش امام علی(ع) ـ كه در بالا ذكر شد ـ توجه نموده و به آن جامه عمل بپوشانیم و رفتار و گفتار دیگران را تا آنجا كه ممكن است بر جنبه مثبت آن حمل كنیم و از ورود سوء ظن و منفی نگری به ذهن جلوگیری نماییم.

و در قدم دوم علاوه بر حفظ شأن و جایگاه افراد در نزد خود، به این توصیه بزرگان عمل كنیم كه خود را به خاطر خطورات ذهنی سوء نسبت به دیگران مجازات كنیم، و در مقابل ورود گمان بد به ذهن برای آنها در خلوت دعا كرده و از خداوند برایشان طلب خیر نماییم.

اگر بر این اعمال ممارست كنیم، شیطان دیگر برای خود و وسوسه هایش جایگاهی در دل انسان پیدا نكرده، و بدین ترتیب از دل انسان بیرون می رود.

كلام آخر: درست است كه هر انسان مؤمنی نباید نسبت به دیگران سوء ظن و بد گمان باشد، ولی از طرف دیگر هر فرد باید خود را از مواضع و جایگاه هایی كه باعث تهمت زدن دیگران و بر انگیختن سوء ظن دیگران نسبت به او می شود دوری گزیند.
كما اینكه حضرت علی(ع) می فرماید: «من وضع نفسه مواضع التهمة فلا یلومن من اساء به الظن» یعنی كسی كه خود را در جایگاه تهمت قرار دهد، در صورت سوء ظن دیگران، نباید جز خود را نكوهش كند.(نهج الباغه، حكمت 159)
پیروز باشید.