پرسش

تفسیر آیات 71 و 72 سوره مریم ؟

پاسخ

«وَ إِن مِّنكمْ إِلا وَارِدُهَا كانَ عَلى رَبِّك حَتْماً مَّقْضِیًّا(71) ثمَّ نُنَجِّى الَّذِینَ اتَّقَوا وَّ نَذَرُ الظلِمِینَ فِیهَا جِثِیًّا(72)»
در بیان این آیات، باید گفت: این آیات نخست به مطلبى كه شاید شنیدنش براى غالب مردم شگفت انگیز باشد، اشاره كرده مى گوید: همه شما بدون استثنا وارد جهنم میشوید. "و إن منكم إلا واردها"، و این امرى است حتمى و فرمانى است قطعى از پروردگارتان. "كان على ربك حتما مقضیا". سپس آنها را كه تقوى پیشه كردند از آن نجات میدهیم، و ظالمان و ستمگران را در حالى كه از ضعف و ذلت به زانو در آمده اند در آن رها میكنیم. "ثم ننجى الذین اتقوا و نذر الظالمین فیها جثیا"
در تفسیر این دو آیه در میان مفسران گفتگوى دامنه دارى هست در اینكه منظور از "ورود" در جمله "ان منكم الا واردها" چیست؟

بعضى از مفسران معتقدند كه "ورود" در اینجا به معنى نزدیك شدن و اشراف پیدا كردن است؛ یعنى همه مردم، خوبان و بدان، بدون استثنا براى حسابرسى یا براى مشاهده سرنوشت نهائى بدكاران، به كنار جهنم مى آیند؛ سپس خداوند پرهیزگاران را رهائى میبخشد و ستمگران را در آن رها مى كند.
آنها براى این تفسیر به آیه 23 سوره قصص استدلال میكنند كه فرمود: "و لما ورد ماء مدین ..." یعنی هنگامى كه موسى كنار آب مدین رسید... كه در اینجا نیز "ورود" به معناى نزدیك شدن است.
تفسیر دومى كه اكثر مفسران آن را انتخاب كرده اند این است كه "ورود" در اینجا به معنى دخول است و به این ترتیب همه انسانها بدون استثناء ـ نیك و بد ـ وارد جهنم میشوند. منتها دوزخ بر نیكان سرد و سالم خواهد بود، همانگونه كه آتش نمرود بر ابراهیم ـ «یا نار كونى بردا و سلاما على ابراهیم» ـ چرا كه آتش با آنها سنخیت ندارد، گوئى از آنان دور مى شود و فرار مى كند، و هر جا آنها قرار میگیرند خاموش مى گردد. ولى دوزخیان كه تناسب با آتش دوزخ دارند، همچون ماده قابل اشتعالى كه به آتش ‍ برسد فورا شعله ور میشوند.
ظاهر آیه فوق با تفسیر دوم هماهنگ تر است، زیرا ظاهرا معناى "ورود" دخول است و غیر آن بعید به نظر می رسد و تنها با وجود قرینه بر آن حمل می شود. علاوه بر این جمله "ثم ننجى الذین اتقوا" (سپس پرهیزگاران را نجات میدهیم )، همچون جمله "نذر الظالمین فیها" (ستمگران را در آن وا میگذاریم )، همه شاهد براى این معنى است.
بعلاوه روایات متعددى در تفسیر آیه رسیده است كه این معنى را كاملا تقویت مى كند. از جمله از "جابر بن عبد الله انصارى" چنین نقل شده كه شخصى از او در باره
این آیه پرسید. جابر با هر دو انگشت به دو گوشش اشاره كرد و گفت: مطلبى با این دو گوش خود از پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلّم) شنیدم كه اگر دروغ بگویم هر دو كر باد! میفرمود: "الورود الدخول، لا یبقى بر و لا فاجر لا یدخلها فیكون على المؤمنین بردا و سلاما كما كانت على ابراهیم حتى ان للنار - او قال لجهنم - ضجیجا من بردها، ثم ننجى الله الذین اتقوا و نذر الظالمین فیها جثیا" یعنی ورود در اینجا به معنى دخول است هیچ نیكوكار و بدكارى نیست، مگر اینكه داخل جهنم مى شود. آتش در برابر مؤ منان سرد و سالم خواهد بود، همانگونه كه بر ابراهیم بود، تا آنجا كه آتش - یا جهنم - (تردید از جابر است) از شدت سردى فریاد میكشد، سپس خداوند پرهیزگاران را رهائى میبخشد و ظالمان را در آن ذلیلانه رها مى كند.
در حدیث دیگرى از پیامبر (ص) میخوانیم: "تقول النار للمؤمن یوم القیامه جز، یا مؤمن! فقد اطفأ نورك لهبى" یعنی آتش به فرد با ایمان روز قیامت مى گوید زودتر از من بگذر كه نورت، شعله مرا خاموش كرد!
این معنى از بعضى دیگر از روایات نیز استفاده مى شود.
تعبیر پر معنائى كه در باره پل صراط در روایات آمده كه آن بر روى جهنم كشیده شده، از مو باریكتر و از شمشیر تیزتر است نیز شاهد و گواه دیگرى بر این تفسیر است.
اما اینكه بعضى میگویند: آیه 101 سوره انبیاء: "اولئك عنها مبعدون" ـ یعنی آنها (مؤمنان) از آتش دور خواهند بود ـ دلیل بر تفسیر اول است، صحیح به نظر نمى رسد؛ زیرا این آیه مربوط به جایگاه دائمى و قرارگاه همیشگى مؤمنان است، حتى در آیه بعد از آن میخوانیم "لایسمعون حسیسها" یعنی مؤ منان حتى صداى شعله هاى آتش را نمى شنوند.
اگر ورود در آیه مورد بحث به معنى نزدیك شدن باشد، نه با كلمه "مبعدون" سازگار است، و نه با جمله "لایسمعون حسیسها"
تنها سؤ الى كه در اینجا باقى میماند این است كه فلسفه این كار از نظر حكمت پروردگار چیست؟ بعلاوه آیا مؤمنان از این كار آزار و عذابى نمى بینند؟
پاسخ این سؤ ال كه از هر دو جنبه در روایات اسلامى وارد شده است، با كمى دقت روشن مى شود.
در حقیقت مشاهده دوزخ و عذابهاى آن، مقدمه اى خواهد بود كه مؤمنان از نعمتهاى خداداد بهشت حداكثر لذت را ببرند، چرا كه قدر عافیت را كسى داند كه به مصیبتى گرفتار آید "و بالاضداد تعرف الاشیاء".
در اینجا مؤمنان گرفتار مصیبت نمى شوند، بلكه تنها صحنه مصیبت را مشاهده میكنند و همانگونه كه در روایات فوق خواندیم آتش بر آنها سرد و سالم مى شود و نور آنها شعله آتش را تحت الشعاع قرار مى دهد.
بعلاوه آنها چنان سریع و قاطع از آتش میگذرند كه كمترین اثرى در آنها نمى تواند داشته باشد، همانگونه كه در حدیثى از پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلّم) نقل شده است كه فرمود: "یرد الناس النار ثم یصدرون باعمالهم فاولهم كلمع البرق، ثم كمر الریح، ثم كحضر الفرس، ثم كالراكب، ثم كشد الرجل، ثم كمشیه" یعنی مردم همگى وارد آتش (دوزخ) میشوند، سپس بر حسب اعمالشان از آن بیرون مى آیند، بعضى همچون برق، سپس كمتر از آن همچون گذشتن تندباد، بعضى همچون دویدن شدید اسب، بعضى همچون سوار معمولى، بعضى همچون پیادهاى كه تند مى رود، و بعضى همچون كسى كه معمولى راه مى رود.
و از این گذشته دوزخیان نیز از مشاهده این صحنه كه بهشتیان با چنان سرعتى میگذرند و آنها میمانند، مجازات بیشترى مى بینند.
(ر.ك. به كتاب تفسیر نمونه جلد 13 صفحه 121 ، در آدرس اینترنتی: http://www.makaremshirazi.org/books/persian/tafsir/j13/t1300006.htm#link75 ،
موفق و موید باشید.