پرسش

با سلام برای یك تحقیق دانشگاهی می خواستم 5 تفسیر زیر را برای من با شرح و تفصیل معرفی كنید.
المیزان _ تفسیر كبیر _ تفسیر ابوالفتوح رازی _ تفسیر مجمع البیان _ تفسیر صافی

پاسخ

1) تفسیر "المیزان فی تفسیر القرآن"، تألیف علامه سید محمد حسین طباطبایی، از متفكران بی نظیر حیات علمی اسلام در عصر كنونی است. وی در سال 1321 (هـ.ق) در تبریز متولد، و در سال 1402(هـ.ق) در شهر قم درگذشت.
المیزان تفسیری جامع و در بر دارنده طیف گسترده ای از مباحث نظری و تحلیلی است. گر چه شاید بتوان گفت رنگ فلسفی تفكر مرحوم علامه بر این تفسیر غلبه دارد، ولی این تفسیر در بحثهای لغوی، تاریخی، اجتماعی و ... نیز چیزی كم نگذاشته است.
مؤلف در كنار مباحث مرسوم تفسیری به مسائلی پرداخته كه نهضت جدیدی در تفسیر را در پی داشته است.
این تفسیر ارزشمند دارای مزیت ها و محاسن بسیاری است كه به برخی از آنها، بطور اختصار، اشاره می شود:
1ـ در این كتاب میان دو روش تفسیری موضوعی و ترتیبی جمع شده است؛ زیرا با اینكه این تفسیر آیه به آیه، و سوره به سوره است ـ یعنی از ابتدای قرآن شروع كرده، و تا انتهای آن را تفسیر می نماید ـ ولی در جای مناسب(بهترین آیه مربوط)، آیات مربوط و متناسب با آن موضوع را از سراسر قرآن جمع آوری نموده و تحت عنوان "بحث كلامی یا روائی یا اجتماعی یا تاریخی یا كلامی یا فلسفی یا علمی" مورد بررسی قرار می دهد.
2ـ در این تفسیر توجه لازم به وحدت موضوعی حاكم بر سوره های قرآن از یك سو، و كل قرآن از سوی دیگر شده است؛ بدین بیان كه هر سوره دارای هدف یا اهداف معینی است و سوره پایان نمی یابد، مگر هنگام كامل شدن آن هدف، و به همین دلیل است كه تعداد آیات سوره ها متفاوت است. كل قرآن هم از این قاعده بهره مند است. این تفسیر در جستجو برای یافتن این اهداف كوتاهی ندارد.
وحدت كلی حاكم بر تمام قرآن، همان روح كلی جاری و ساری بر تمام آیات و سوره ها و كل قرآن است، و در واقع حقیقت اصلی حاكم بر آن ها است. با توجه به این شاخصه، مسأله سیاق در سراسر قرآن، كلا و جزئا، به خوبی روشن می شود.
3ـ علامه در این تفسیر از روش "تفسیر قرآن به قرآن" استفاده كرده است. علامه طباطبایی در تفسیرش از قرآن، بر خود قرآن تكیه كرده و معتقد است كه چیزی و كسی جز قرآن شایستگی تفسیر قرآن را ندارد.
این تفسیر از جمله تفسیرهای اجتهادی و جامع است، و در بر گیرنده كل قرآن می باشد، كه در 20 جلد و به زبان عربی است، و به فارسی نیز ترجمه شده است. *****
2) تفسیر "مفاتیح الغیب"، كه به تفسیر كبیر نیز شهرت یافته، اثر فخرالدین محمد بن عمر بن حسین رازی، معروف به فخر رازی است. او در سال 544(هـ.ق) در ری متولد، و در سال 606(هـ.ق) در هرات وفات یافت.
این تفسیر از تفاسیر مهم اهل سنت به شمار می رود. فخر رازی در كلام پیرو مكتب اشعری، و در فقه تابع شافعی است. او بر ادب و كلام و فلسفه و عرفان نیز مسلط بوده، و آثار ارزشمندی در علوم مختلف اسلامی دارد. تفسیر وی از مهمترین تألیفات او می باشد.
روش تفسیری این مفسر بدین گونه است كه در ابتدا آیه را ذكر می كند، سپس از نظر قرائت، ادب، فقه، كلام و تفسیر آیه بحث می كند. این تفسیر مقدمه ندارد تا بتوان از آن موضع مفسر را نسبت به تفسیرش، و همچنین انگیزه نگارش آن را فهمید. این تفسیر به علت مهارت مؤلف آن در فلسفه و كلام، رنگ كلامی- فلسفی دارد، لذا هر جا مؤلف در این زمینه فرصتی می یابد سخن را به درازا می كشاند.
البته در مورد این تفسیر اختلاف نظرهایی وجود دارد. بعضی بر آن هستند كه این تفسیر توسط خود مؤلف به انتها رسیده، ولی عده ای دیگر قائلند كه عمر او كفایت نداد و دیگران این تفسیر را به سبك خود او به پایان رسانده اند.
این تفسیر از جمله تفاسیر اجتهادی است و شامل تمام قرآن می شود ، و به زبان عربی به چاپ رسیده است. *****
3) تفسیر "روح الجنان و روض الجنان" اثر جمال الدین ابو الفتوح رازی(متوفای552هـ.ق) از نوادگان نافع بن بدیل بن ورقاء خزاعی است. نافع و پدرش بدیل از اصحاب پیامبر اكرم(ص) بوده اند.
ابوالفتوح رازی دانشمندی بصیر و آگاه به احوال راویان و محدثان بود و در سراسر جهان اسلام شهرت داشت. تفسیر او از مهمترین تألیفات وی می باشد. در این تفسیر در مورد معضلات و مشكلات آیات به تفصیل سخن گفته و در ضمن رعایت اختصار، در باره هر یك شرح و بسط كافی داده، و جوانب مختلف آیات، از قبیل ادب، كلام، فقه و غیره را مورد بررسی قرار داده است.
این تفسیر در بین تفاسیر از جایگاه خاصی برخوردار است و حتی مبنایی برای تفاسیر دیگر قرار گرفته است. مثلا، د رمورد "تفسیر كبیر" می گویند كه مؤلف آن، فخر رازی، آن را به الگوی تفسیر "روح الجنان" نوشته است.
روش تفسیری ابوالفتوح رازی همان روشی است كه سایر مفسران پیموده اند، ابتدا سوره و نامهای آن و فضیلت و ثواب قرائت آن را ذكر می كند؛ سپس یك به یك آیه یا بخشی از آیه را می آورد و آن را به فارسی ترجمه می كند. پس از آن به تفسیر سوره می پردازد، بدین صورت كه نخست لغت، نحو و صرف، و سپس قرائت و گاه اسباب نزول را می آورد و در پایان هم آن را تفسیر می كند.
مقدمه این تفسیر از چندین فصل تشكیل شده كه در آنها به مباحث مختلف قرآنی پرداخته شده است. این تفسیر به زبان فارسی قدیم نگارش شده، و شاید بتوان آن را اولین تفسیر فارسی دانست.
این تفسیر از جمله تفاسیر اجتهادی است كه تمام آیات را در بر می گیرد، و در 5 جلد به چاپ رسیده است. *****
4) تفسیر "مجمع البیان فی تفسیر القرآن" اثر امین الاسلام، ابو علی، فضل بن حسن بن فضل طبرسی، منسوب به "طبرس" معرب "تفرش" است. وی از بزرگان امامیه و علامه ای فاضل، ادیبی جامع و مفسری فقیه بود كه در محضر بزرگترین علمای عصر خود، تربیت یافته است. وی در حدود 90 سالگی و در سال 548 (ق) درگذشت. این تفسیر سرشار از نكات و مسائل مربوط به ادب و لغت و قرائات، و نیز دلائل و حجت های قرائات، و به سبب احاطه بر آرای مفسران گذشته ممتاز است. علامه طبرسی در این اثر خود تفسیر تبیان شیخ طوسی را مبنای خود قرار داده و مسائل و فروعی را بر آن افزوده است. وی در مقدمه تفسیرش هفت فصل آورده و در آنها تعداد آیات قرآن، اسامی قاریان مشهور، بیان تفسیر و تأویل، اسامی قرآن، تحریف نشدن قرآن، و مباحثی از علوم قرآن را بیان كرده است. مجمع البیان از روش تفسیری منظمی برخوردار است. در این تفسیر ابتدا به ذكر قرائت های مختلف در آیه پرداخته و استدلال های هریك از این قرائات را بیان شده، پس از آن به توضیح لغات و بیان اعراب پرداخته و سپس معانی و مفاهیم آیه را آورده ، و در نهایت اگر داستان یا شأن نزولی داشته باشد مطرح كرده است.
این تفسیر از دسته تفاسیر اجتهادی و جامع می باشد، و در 10 جلد و به زبان عربی به چاپ رسیده است. *****
5) تفسیر "صافی" اثر ملا محسن، محمد بن مرتضی معروف به فیض كاشانی(متوفای1091) است. او محدثی فقیه و فیلسوفی عارف بود. در كاشان دیده به جهان گشود و در آن شهر مدارج علمی را طی كرد و آوازه ای به سزا یافت. وی سه تفسیر بزرگ، متوسط و كوچك دارد كه به ترتیب عبارتند از: صافی، اصفی و مصفی.
تفسیر صافی آمیزه ای از روایت و درایت ، و نقل و عقل است، و در مجموع در دسته تفاسیر روایی جای می گیرد.
این تفسیر شامل كل قرآن می شود و به شیوه تفسیر ترتیبی است، یعنی از سوره "حمد" شروع، و به سوره "ناس" ختم می شود. مؤلف در تفسیر خود به "تفسیر بیضاوی" عنایت ویژه داشته است. او اغلب عبارات خود را نیز از بیضاوی برگرفته، سپس متون روایات نقل شده از اهل بیت(ع) را ذكر كرده است. كاری كه در كتاب "المحجة البیضاء" خود با كتاب "احیاء العلوم" غزالی كرده نیز به همین شكل است. مقدمه این تفسیر از جامع ترین مقدمات تفسیری است و مشتمل بر دوازده فصل می باشد، كه در آن از شئون مختلف قرآن و فضیلت آن، بیان تفسیر و تأویل، عدم تحریف قرآن، نزول، تلاوت، و علوم قرآنی بحث شده است. شیوه تفسیری فیض بر این است كه در آغاز به تفسیر لغوی آیات پرداخته و در بعضی موارد اعراب مربوط را هم بیان كرده، و سپس روایات مأثور از اهل بیت (ع) را در تفسیر آیات آورده است.
این كتاب در 4 جلد و به زبان عربی به چاپ رسیده است.

( برای مطالعه بیشتر می توانید ابتدا به مقدمه خود این كتب تفسیری، و سپس به كتاب "تفسیر و مفسران، ج 2" نوشته استاد محمد هادی معرفت، و كتاب "روشهای تفسیر قرآن" نوشته دكتر سید رضا مؤدب مراجعه نمایید)
پیروز باشید.