پرسش

چرا نماز مسافر شكسته می شود؟
آیا حد ترخص با امكانات كنونی (هواپیما ماشین و ...) افزایش نمی یابد؟
مورد نظر من دلایل فقهی است كه بیان می كند اروز هم باید نماز مسافر شكسته شود.

پاسخ

با سلام و عرض تحیت.
دوست محترم!
قبل از پرداختن به این مسئله، توجه شما را به چند مقدمه جلب می كنیم. مقدمه اول: عبادات به منظور تقرب الی الله جعل شده است؛ و از آنجا كه اولا، خداوند بهتر از هر كس می‌داند راه تقرب به او چیست، و ثانیا، ذات عبادت و اجزاء و شرائط آن یك شرط همیشگی و لاینفك دارد، و آن ابهام در چرایی آن است، تا عبد بتواند آن را، نه به سبب فوائد قابل فهم آن ـ كه چه بسا دنیایی هم باشند ـ بلكه تنها به خاطر آن انجام دهد كه خدا این گونه مقرر داشته است.
این شرط اختصاص به فقه اسلامی ندارد، بلكه در همه ادیان، حتی ادیان غیرالهی هم وجود دارد.
این دو مطلب هر دو اقتضا دارند كه چگونگی عبادات توقیفی باشند؛ یعنی از سوی خداوند بوده، و هیچ كس حق كاستن و افزودن به آن را نداشته باشد.
این را گفتیم كه سخن مجرای اصلی خود را بیابد و سؤال شما به دنبال جوابی غیرقابل دسترس نباشد. در چنین مواردی آنچه وظیفه ما است این است كه به دلیل حكم رجوع كنیم و ببینیم مدرك فقهی مسئله چه می گوید؟ آیا حكم نماز مسافر را در باره سفرهای امروزی هم جعل كرده است یا نه؟
البته به موجب ادله عقلی و شرعی این ثابت است كه هیچ كار خدا بی حكمت نیست، و به طور قطع مصلحتی در رعایت جزئیات آن هست كه چه بسا بر ما مخفی است، و تنها خداوند به آن آگاه است.
مقدمه دوم: در این شكی نیست كه یكی از حكمت‌ های تقصیر در نماز مسافر، تخفیف است؛ و این تخفیف یك هدیه الهی است كه شامل همه مسافران می‌شود، ولی لزوماً در تمام موارد، لازم نیست مشقتی در سفر باشد. بله، نوعاً سفر خسته كننده و ملال آور است، ولی آیا مشقت و خستگی جزء شرائط شكسته شدن نماز است، تا اگر احیانا سفری مشقت نداشت، این تخفیف الهی شامل حال نشود؟ ادله فقهی این را نمی گوید.
هیچگاه به این فكر كرده اید كه چرا هر چه سفر طولانی‌تر و با مشقت تر است، تخفیف بیشتری جعل نشده است؟ و یا چرا كثیر السفر می بایست نمازش را تمام بخواند؟
این را نیز گفتیم تا بدانید در وادی حكمت تخفیف هم دست عقل از فهم حدود و ثغور مسئله كوتاه است. با این ابهامات دیگر نمی توان گفت: با توسعه تكنولوژی مشقت سفر كم شده و لذا نماز مسافر نباید شكسته باشد؛ چنین قضاوتهایی تیر در تاریكی زدن است، آن هم در وادی عبادیات كه قوام و ذات آن با ابهام عجین است.
به خصوص كه سفر به هر حال مشقت دارد، و هم اكنون نیز مسافرت دارای محذورات زیادی است. در سفر، به ویژه درمیان راه، انسان آرامش لازم ندارد؛ و شاید بتوان گفت در سفر با وسائل سریع امروز، و با فرصتهای اندك دغدغه‌ها بیشتر است.
نكته دومی هم كه در این مقدمه مهم است این است كه بدانیم اصل حكم تقصیر برای نماز مسافر یك حكم امتنانی است كه به جهت تخفیف بر مسلمین جعل شده است. در تخفیفی كه از سوی رحیم علی الاطلاق در نظر گرفته می شود این طبیعی است كه گاه به نحو عموم حكم شود، ولو در مواردی یك غیرمستحق نیز در مجموعه اهل تخفیف قرار گیرد. بار عامی كه كریم علی الاطلاق می دهد، معمولا شرط نیاز ندارد.
مقدمه سوم: در شریعت اسلام تنها قانونگذار خداوند است. بله، در موارد معدودی حق تشریع را به رسول اكرم(ص) سپرده است، و پس از تشریع حضرتش مورد امضا قرار داده است.
با این تلقی اگر حكمی از لسان دلیل فقهی آن ـ یعنی آیه و روایتی ـ استنباط شود و بتوان آن را به خدا نسبت داد، به طور قطع این حكم دائمی است و دست احدی برای تغییر آن باز نیست.
روایت مشهور و صحیح السند معصوم(ع) كه از قول نبی اكرم(ص) می فرماید: «حلال محمد حلال الی یوم القیامة و حرام محمد حرام الی یوم القیامة» ناظر به همین معنا است.
پس اگر حكم تقصیر و شكسته بودن نماز برای عنوان مسافر جعل شد، دیگر نمی توان گفت این موضوع در زمانی دور یا نزدیك قید دیگری هم خواهد داشت، یا قیدی از آن برداشته می شود.
حال كه این مقدمات روشن شد بیایید به ادله فقهی مسئله سری بزنیم.
پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله می ‌فرمایند: «إن الله تعالی وضع عن المسافر الصوم و شطر الصلاة» یعنی خداوند متعال روزه و مقداری از نماز را از مسافر برداشته است.(كنزالعمال، ج8، ص503)
امام صادق علیه السلام از پدران خود علیهم السلام و آنان از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل كرده‌اند كه فرموده است: «إن الله أهدی إلیّ و إلی أمتی هدیة لم یهدها إلی أحد من الأمم كرامة من الله لنا قالوا: وما ذاك یا رسول الله؟ قال: الإفطار فی السفر والتقصیر فی الصلاة، فمن لم یفعل ذلك، فقد ردّ علی الله عزوجل هدتیه» یعنی خداوند متعال هدیه‌ای به من و امتم كرامت فرموده است كه به امت‌های گذشته نداده است. عرض كردند: آن هدیه چیست؟ فرمود: اجازه افطار روزه و نصف شدن نماز در مسافرت؛ پس هر كس چنین نكند هدیه خداوند را رد كرده [و این بی حرمتی به شخصیت اهدا كننده است.](وسائل الشیعة، ج5، ص540)
حضرت علی علیه السلام می فرماید: «من قصّر الصلاة فی السفر و أفطر فقد قبل تخفیف الله عزوجل و كملت صلاته» یعنی هر كس نماز را در سفر شكسته بخواند و روزه‌ اش را افطار كند، تخفیف [و هدیه] خداوند را پذیرفته و نمازش صحیح است.(مستدرك الوسائل، ج1، ص503)
همانطور كه می بینید موضوع تخفیف خداوند عنوان مسافر است و بس. این به آن معنا است كه خداوند برای همه كسانی كه این عنوان بر آنان صادق است، تخفیف فوق را در نظر گرفته است. آیا در این تردیدی هست كه مسافرت های امروز هم مسافرت است، و عنوان مسافر بر كسی كه با وسائل مدرن امروز به سفر می رود هم صادق است؟!
البته بحث دیگری در موضوع نماز مسافر هست مبنب بر این كه معیار سفر چیست؟ محصل این بحث آن كه آیا معیار سفر شرعی طی مسافت هشت فرسخ است، یا معیار طی مسیر یك روز راه با وسائل متعارف زمان می باشد؟ روایات این بحث هم متفاوت است؛ بعضی بر معیار اول و بعضی بر معیار دوم دلالت دارد.
این كه كدامیك از این دو دسته روایات معیار اصیل را بیان می كنند و كدام معیار فرعی را، مبحثی است كه فقها با توجه كامل بدان می پردازند. قول مشهور معیار اصیل را مسافت هشت فرسخ شرعی می داند. این فقها می فرمایند معیار دوم در روایات تطبیق معیار اول بر زمانه صدور این روایات است.
بحث در این ارتباط اولا در محدوده سؤال شما نمی گنجد و ثانیا، بحثی كاملا تخصصی است كه می بایست به اهلش سپرد.
در عین حال اگر ابهامی بود یا خواستید بحث را با عمق بیشتری پی گیری كنید با ما در میان بگذارید.
موفق و مؤید باشید.
مشاوره مذهبی ـ قم.