پرسش

سلام
سوال من این است كه اگر اسلام در سرزمینی بجز عربستان ظهور میكرد قوانین همنطور می بود ؟ مثلا دختر 9 ساله به تكلیف می رسید ؟یا ....

پاسخ

با عرض سلام و تحیت!
این بحثی است پر دامنه كه در این روزها تقریرها و فروعات متعدد پیدا كرده، و پاسخها و ردّ و ابرامها بر آن شده، و برای تفصیل باید به كتب مربوطه مراجعه نمائید. اما مختصراً مواردی را به عنوان سر نخ جهت تحقیق عرض می‌كنیم.
1 ـ سؤال اولی كه در این جا مطرح می شود این است كه اصلاً چرا خداوند، اسلام ـ یعنی دین خاتم ـ را در عربستان با آن مختصات خاص تاریخی، زبانی، فرهنگی و … نازل كرده است؟
آیا صرف این كه بالاخره خداوند باید در سرزمینی این دین را می‌فرستاد، كافی است تا این سؤال را پاسخ گوید؟
به نظر می رسد، اگر چه این سخن به طور عام صحیح است، ولی نمی توان انكار كرد كه خصوصیتی به طور قطع موجب ترجیح این منطقه بر مناطق دیگر بوده است؛ چه ما آن را بفهمیم یا نه. این ترجیح می تواند خصوصیات زبانی و یا خصوصیات فرهنگی و یا هر امر دیگری باشد، كما این كه می تواند امری كاملا ساده و جانبی بوده باشد.
این را گفتیم تا به صرف این سؤال و آن جواب تصور نشود كه اسلام لزوما نسبت به خصوصیات این منطقه بی تفاوت بوده است، و كاملا متصور است كه امضای خصوصیتی منطقه ای در نظر اسلام به سبب آن باشد كه اراده الهی به دوام و بسط آن در همه مناطق عالم تعلق گرفته باشد.
2 ـ سؤال دوم این كه حال كه دین خاتم در فرهنگ و عرف شبه جزیره عربستان نازل شده است ـ و بالطبع ممكن است قوانینی از قوانین موجود در متون دینی مختص به زمان و مكان خاص و مقطعی باشد ـ از كجا بتوانیم قوانین احیانا مقطعی و موقت و خاص به حجاز هزار و اندی سال پیش را از قوانین فرامكانی و ابدی‌اش جدا كنیم؟
این سؤالی منطقی و به حق است؛ و از قضا كار اجتهاد و استنباط هم در وهله اول همین است.
توضیح مطلب آن كه اولیای دین می توانند در مقامات متعددی سخن گفته باشند؛ كه یكی از آنها مقام بیان احكام الهی ابدی است كه ذاتی دین و لایتغیرند، و در كنار آن مقام تشریع حكم ولایی، و مقام بیان حكم فقهی ـ یعنی تطبیق حكم الهی بر مصداق زمان ـ و مقام بیان حكم قضایی و همچنین مقام بیای حكم ارشادی را هم می توان یافت.
مثلا آنجا كه امام معصوم از خصوصیت فلان گیاه برای درمان بیماری خاصی سخن می گوید، در مقام بیان حكم ارشادی است، كه الزام شرعی نمی آورد. و یا آنجا كه امام علی(ع) زكات را بر اسبان مدینه جعل می كند حكمی ولایی تشریع كرده است و ...
پیدا كردن معیار ثبات و تغیر در احكام موجود در متوان دینی نقش عمده‌ای در اجتهاد و فروعات آن خواهد داشت؛ و انصافا كار آسانی نیست.
آنچه در این جا تذكر آن را مهم می دانیم آن كه فقها به دغدغه شما توجه دارند، و با توجه به آنچه گفته اید احكامی را دارای ثبات یافته اند؛ و تنها این احكام را در رساله های عملیه خود به عنوان حكم الهی می آورند، مگر آن كه بر خلاف آن تصریح كنند. مثلا ممكن است فقیهی حكم شطرنج را حرمت بداند، ولی در كنار آن می گوید كه این به سبب آن است كه مصداق قمار بر آن صادق است. در این موارد اگر شطرنج از قمار بودن خارج شد، دیگر آن حكم را نخواهد داشت.
به طور خلاصه عرض می شود كه، بله، فقیهی كه فتوا بر بلوغ نه سال برای دختران دارد، آن را دائمی و فراگیر می داند، و می گوید این حكم هر جای دیگری هم بود همین طور جعل می شد.
بسیار است احكامی كه در آن عرف و خصوصیات زمان و مكان تشریع و فرهنگ و تصورات عامه در آن مورد تخطئه واقع شده و حكمی خلاف تصور عام آن زمان تأسیس شده است. اگر اسلام در جایی غیر از شبه جزیره حجاز نازل می شد، حكم بلوغ دختران در نه سال، به صورت حكمی تعبدی و تأسیسی جعل می شد؛ بر خلاف شبه جزیره كه این حكم تا حد زیادی مفهوم و مطابق ارتكاز زمانه خود بوده است.
نگارنده نمی داند شما تا چه حد می خواهید مسئله شكافته شود. در این مرحله به همین جواب بسنده می كنیم. اگر باز هم خواهان پیگیری بحث هستید، پس از تفكر و تأمل و همچنین مطالعه در كتابهایی كه در این زمینه هست، سؤالات خاص خود را با ما در میان بگذارید. خوشحال می شویم در این مسائل به بحث و گفتگو بپردازیم.
در این زمینه كتاب "اسلام و مقتضیات زمان"، نوشته مرحوم آیت الله مطهری كتاب مفیدی است.
با التماس دعا.
مشاوره مذهبی ـ قم.