پرسش

با سلام
می خواستم بدانم كه منظور از علم كه به عنوان عبادت محسوب می شود در قرآن و احادیث چیست؟ آیا منظور علومی مثل ریاضی و فیزیك و .. است یا به علوم فقهی مربوط می شود و مثلا خودشناسی و خداشناسی؟ و اینكه ایا آیه یا حدیثی وجود دارد كه انسان را به كشف اسرار دنیا تشویق كند؟
با تشكر

پاسخ

با عرض سلام و تحیت.
دوست محترم!
برخی علوم، مثل اعتقادات ـ و به تعبیر شما، خودشناسی و خداشناسی ـ اخلاق و فقه، چون نقش ابزار مستقیم را برای مقصد قرب الهی دارند، اگر با انگیزه هایی غیر از قرب ـ مثل جاه طلبی و شهرت طلبی و... ـ انجام نگیرد، عبادت محسوب می شود. اما بدین گونه نیست كه علوم تجربی مثل ریاضی و فیزیك و... را نتوان عبادی انجام داد.
این علوم دو كار می توانند برای انسان سالك بنمایند:
الف) تصویری روشن تر از عالم هستی به انسان دهند كه به اتقان ایمان او نسبت به خداوند و صنع حكیم هستی منجر شود.
ب) ابزار خدمت به مردم قرار گیرد.
این دو اگر به قصد قربت صورت گیرد، فراگیری این علوم نیز عبادت خواهد بود.
چگونه تلاش برای برقراری تمدن اسلامی و اعتلای دین خدا، نمی تواند عبادت باشد؟ و چگونه برتری اسلام و مسلمین بدون تسلط بر عمل و فن میسر است؟!
لكن تمام سخن در این است كه انگیزه انسان برای فراگیری این علوم باید استكمال نفس، و به قصد تقرب به خداوند انجام گیرد. پرواضح است این شرط در علم توحید، اخلاق و فقه هم جاری و ساری است.
گرچه نمی توان شرافت علوم الهی نسبت به علوم طبیعی را انكار كرد، چرا كه فرد اگر بخواهد مقرب درگاه خدا گردد، باید مقصد، راه و راهرو را بشناسد، و همچنین طریق سلوك را نیز بشناسد؛ و این گونه شناخت ها را علوم الهی مثل شناخت باری تعالی و اسماء حسنای او و انسان شناسی و اخلاق و فقه می تواند، به طور مستقیم، در اختیار انسان می گذارد.
هر بنده ای كه بخواهد آموزش را مرتبط با خداوند كرده و عابدانه زندگی كند ناگزیر است، ولو اجمالا به این علوم آگاهی داشته باشد؛ مثلاً به جای تتبع طولانی در ادله دین و كشف احكام حرام و حلال، با شناسایی مجتهد اعلم، علم اجمالی به احكام پیدا نماید؛ و همچنین در حوزه معارف اعتقادی دین از دستاورد اسلام شناسان بزرگ كه زحمت تحقیق و تتبع را بر خود پذیرفته اند سود ببرد، و به آن ایمان پیدا كند.
به عبارت دیگر علوم تجربی و انسانی، بی نیاز از علم دین نیستند، ولی باید دانست آنچه مهم است رسیدن به شناخت خدا و ایمان به اعتقادات دینی و احكام و بایدهای دینی است. لذا می توان با علم دین هم انسان به جایی نرسد. در روایات ما چنین علم، علم شمرده نشده است.
مراد از علم در روایات اسلامی علم و معارف دینی است، ولی این علم می تواند به كمك علوم تجربی هم تقویت شود. در این صورت، با علم تجربی و انسانی نیز می توان به مقام عالم دین نائل شد.
مطالعه كتاب "به سوی خود سازی"، نوشته استاد محمدتقی مصباح یزدی را به شما توصیه می نماییم.
با التماس دعا.
مشاوره مذهبی ـ قم.