پرسش

با سلام
لطفا در مورد لفظ ((تفسیر)) و ((تاویل)) و تفاوت این دو را برایم بفرمایید
در صورت امكان جواب این سوال را سریع عرض كنید چون لازم دارم.
با كمال تشكر و سپاس فراوان

پاسخ

با عرض سلام و تحیت.
دوست محترم!
در تعریف تفسیر گفته شده: "التفسیر، كشف القناع عن اللفظ المشكل" یعنی تفسیر، برگرفتن نقاب از چهره الفاظ مشكله است.
تفسیر از ریشه "فسر" به معنای واضح و آشكار نمودن است.
تفسیر آن گاه است كه هاله ای از ابهام، لفظ را فرا گرفته، و پوششی بر معنا افكنده باشد؛ تا این كه مفسر با ابزار و وسائلی كه در اختیار دارد(منابع و مبانی تفسیری)، در از بین بردن آن ابهام بكوشد. ابهام زدایی در تفسیر در دائره مفاهیم و معانی است.
اما تأویل از ریشه "أول" گرفته شده است؛ و لذا تأویل به معنای ارجاع دادن است.
تأویل در دائره مفاهیم نیست، بلكه در دائره تطبیقات و شناخت حقائقی است كه معنا بدان اشاره دارد.
گاه معنای یك لفظ واضح است، ولی شنونده نمی داند حقیقت مراد گوینده چیست؟
تأویل در موردی به كار می رود كه گفتار یا كرداری مایه شبهه گردیده، و موجب حیرت و سرگردانی شخص شده باشد. لذا تأویل گر(كسی كه راه تأویل صحیح را می داند) در جهت رفع شبهه اقدام نموده، ظاهر شبهه انگیز آن گفتار یا كردار را به جایگاه اصلی خود(وجه صحیح آن) بازمی گرداند.
مراد از تشابه در آیات قرآنی آیاتی است كه محتاج تأویل هستند. و از آنجا كه تشابه امری نسبی است، و همه آیات در عین احكام در قدر متیقن مراد آن، در دائره ای از تطبیقات تشابه دارند، نیاز به تأویل در همه آیات تصور دارد.
با این بیان، تأویل در آیات متشابه معنا پیدا می كند.
شاید مراد از بطون قرآن هم اشاره به همین تطبیقاتی است كه در رتبه های مختلف مراد خداوند، جای دارد. علمای علوم قرآنی گاهی تأویل را برای بیان همین بطون بكار می برند.
معنای بطن در مقابل دلالت ظاهری و برونی قرآن كه از آن به "ظهر قرآن" تعبیر می شود قرار گرفته، و این معنای باطنی برای تمامی آیات وجود دارد.
از پیامبر اكرم(ص) نقل شده: "ما فی القرآن آیة إلا و لها ظهر و بطن" یعنی در قرآن آیه ای نیست، مگر آن كه ظهر و بطن دارد. همچنین امام باقر(ع) در پاسخ سؤالی در مورد این كه مقصود از ظهر و بطن چیست، فرمودند: "ظهره تنزیله و بطنه تأویله" یعنی ظهر قرآن همان دلالت ظاهری قرآن است، ولی بطن قرآن دلالت باطنی آن است.
شاید تأویل به معنای تعبیر خواب هم به همین معنا باشد، كه حقیقت مراد از خواب معلوم گردد. همچون تعبیر خواب، كه در سوره "یوسف" هشت بار به كار رفته، و در سوره اسراء آیه 35 نیز به آن اشاره شده است.
مرحوم علامه طباطبائی(قده) ـ صاحب تفسیر المیزان ـ نیز تأویل را بیان حقیقت وجود خارجی آیه می داند ولی از این كلام، فقط مصداق آیه را قصد نكرده است، بلكه به نظر علامه ملاكات احكام و مصالح تكالیف و رهنمودهای شرع نیز تأویل آن می باشد؛ زیرا تمامی احكام و تكالیف از آن ملاكات و مصالح واقعیه نشأت گرفته اند؛ پس در نتیجه همه آن ها به او ارجاع می گردد، و غرض و هدف، صرفا تحقق او است.
برای مطالعه بیشتر می توانید به كتاب "التمیهد فی علوم القرآن"، استاد معرفت و "قرآن پژوهی"، بهاءالدین خرمشاهی، ص165ـ141 و دیگر كتب علوم قرآنی مراجعه نمایید.
در ضمن اگر ابهام و سؤالی در ارتباط با جواب ما بود با ما در میان بگذارید.
پیروز باشید.
مشاوره مذهبی ـ قم.