پرسش

با عرض سلام و خسته نباشید خدمت سروران عزیزم در سایت تبیان ، خواهشمندم این دو سؤال اعتقادی مرا پاسخ دهید :
از آنجاییكه خداوند حكیم از تمام اخبار چه در گذشته چه در حال و چه در آینده آگاه و عالم است و با حكم به اینكه قبل از اینكه انسانهای دوزخی را ( آنهایی را كه در قیامت به عذاب خود گرفتار خواهد كرد ) بیافریند از داخل شدن آنها در عذاب خود، آگاه بوده است ، پس چرا اینگونه انسانها را آفرید ؟ آیا این مطلب ، با « رحمن و رحیم » بودن خداوند سبحان در تضاد نیست؟ سؤال دوم من این است كه حالا كه خداوند متعال اینگونه انسانها را آفریده است ، آیا اینكه از رحمت و جود و مغفرت خود در مورد آنها ( منظور ، آنهایی است كه در نهایت مورد عذاب الهی واقع می شوند ) در قیامت استفاده نمی كند ، نقص و خللی بر دریای رحمت لا یتناهی خداوند متصور نمی شود ؟ ( البته من مطمینم كه جواب هر دو سؤالم ، خیر است ، اما فقط جهت اینكه بتوانم جواب منطقی و قانع كننده ای برای دیگران داشته باشم اینگونه سؤالات را مطرح می كنم.) لطفاً بطور كامل توضیح دهید.
بسیار بسیار متشكرم .
و من الله التوفیق. فی أمان الله تعالی

پاسخ

با عرض سلام و تحیت.
دوست محترم!
قبل از هر چیز لازم است توجه شما را به تفاوت بین لوح محفوظ الهی كه لوح علم الهی است با لوح محو و اثبات او كه لوح تقدیر او است جلب كنیم.
خداوند در قضای خود چنین مقدر كرده است كه انسانها آزاد باشند، و در آزادی اراده، راه صلاح و سداد و یا شقاوت و تیره روزی را برگزینند. بنابر این، این انسانها هستند كه به اختیار خود عاقبت نیك و بد را رقم می زند.
با این حساب تقدیر الهی بر اساس انتخاب انسانها رقم می خود، نه آن كه تقدیری بر انسانها تحمیل شود.
به عبارت دیگر، علم ازلی الهی به عاقبت همه انسانها، به این معنا نیست كه آنها مجبورند و سرنوشت انسان توسط خدا رقم می خورد.
این كه چگونه با وجود آن كه انتخاب با انسان است، خدا پیشاپیش می داند كه عاقبت كارها چیست؟، مسئله كم و بیش بغرنجی است كه به نظر نگارنده جز با اعتماد به تعالیم الهی قابل تصویر نیست. فلسفه امكان علم پیشین الهی و جمع آن با اختیار را اثبات عقلی می كند، ولی باز هم تصویر آن برای انسان با مشكل روبرو است.
شاید به همین سبب است كه در روایات ما قضا و قدر خارج از درك انسان دانسته شده است و ما از تفكر در آن نهی شده ایم.
ما در درك مسائلی این چنین همیشه باید در نظر بگیریم كه خداوند "لیس كمثله شیئ"، و هرگز ذات و صفات الهی را با مخلوق قیاس نكنیم.
حال كه این معنا آشكار شد، به سؤال شما می پردازیم.
علم خداوند به شقاوت آنان مانع از فیض وجود دادن به آنان نیست و با رحمت الهی نیز ناسازگار نیست. اگر علم الهی انسان را مجبور به شقاوت می كرد، یا اماره و نشانه ای از جبر بود، این هم خلاف رحمت الهی و هم اختیار انسانی بود.
نزد عرفا، حتی ابلیس" نیز مظهر اسمی از اسماء الهی است؛ پس خلقت او در مجموع نظام احسن الهی، نیكو و سزاوار است، و به رحمت الهی هم خدشه ای نمی زند؛ چون خدا انسان ها را اختیار داده كه ذیل اسم مضلّ قرار نگرفته راه ضلالت و شقاوت را طی نكنند.
حتی جهنم نیز یكی از نعمت های الهی است و رحمتی محفوف به نقمت است؛ از این رو خدا در سوره "الرحمن" در آیات متعددی عذابهای اخروی را شمرده و این ترجیح بند را تكرار می فرماید: "فبأیّ الاء ربّكما تكذّبان" یعنی كدامین نعمت های خدایتان را انكار می كنید؛ از جمله این كه می فرماید: "هذه جهنم التی یكذب بها المجرمون یطوفون بینها و بین حمیم ءان فبأیّ آلاء ربّكما تكذّبان" یعنی این همان دوزخی است كه بدكاران تكذیب می كردند، این همان جهنم است كه كافران میان آن و در حمیم بی نهایت سوزان آن می گردند؛ الا ای جن و انس كدامین نعمت های خدایتان را انكار می كنید؟!(آیات 43 ـ 45، سوره الرحمن) برای تفصیل بیشتر به كتاب "زن در آئینه جمال و جلال"، آیت الله جوادی آملی، ص29ـ23، رجوع كنید.
با این مقدمات می توان گفت: "آفرینش یك موجود مختار" اقتضای رحمت الهی است، و این كه در كنار حیوانات و فرشتگان موجودی آفریده شود كه ظاهری مُلكی و حیوانی و باطنی ملكوتی و فرشته گونه داشته باشد عین رحمت و لطف الهی است. پرواضح است از عوارض موجود مختار، عصیان و در نتیجه شقاوت است.
اما شقاوت عده ای مانع از آفرینش چنین موجودی كه می تواند فرش عالم و عرش آن را درنوردد و معلم فرشتگان و مظهر جمیع اسماءالهی(خلیفةالله) شود، نیست؛ و می ارزد كه حكیمی حسابگر برای پیدایش تعدادی از این موجودات كه به مقام خلافت نائل می شوند، عوارض آن یعنی شقاوت عده ای را هم بپذیرد؛ چنانچه برای كشاورز دانا می ارزد كه برای محصولی كم حجم، دست به كشاورزی بزند ولو زباله آن محصول دو چندان باشد و ناگزیر باشد برای پاك سازی زمینش آن را آتش هم بزند!(دقت كنید)
آیا خلاف حكمت است كه با علم به پیدایش علف هرز، كشاورز كشت نكند؟!
با این مقدار جواب سؤال دوم شما هم روشن می شود كه خود جهنم نیز رحمتی است در لباس نقمت.
آنانی كه از روی اختیار در عالم دنیا به پاكسازی خود اقدام نكردند با آتش سوزان برزخ و دوزخ روحشان از آلودگی ها پالایش می شود، و سپس قسم عظیمی از آنان فیض نائل آمدن به بهشت را پیدا خواهند كرد. از این رو جهنم برای خود آنان هم رحمت است، و این به بیماری می ماند كه می توانست با پیشگیری مبتلا به درد و مشكل نشود، اما وقتی كار از كار گذشت با جراحی او را درمان می كنند، و جراحی نعمتی است در لباس نقمت؛ گرچه سخت است و جانكاه، اما با بهبودی بعد از آن كه سنجیده شود رحمت است.
گناه و عصیان و آلودگی های واقعی، اثری بر روح و جان می گذارد كه اگر با توبه از بین نرفت، با عذاب زائل می شود.
با التماس دعا.
مشاوره مذهبی ـ قم.