پرسش

ایات یا روایاتی در مورد چگونگی برگزاری مراسم برائت از مشركین در موسم حج توسط رسول الله یا ائمه ارائه كنید .اگر از كتوب اهل سونت باشد بهتر است ولی اگر نبود از كتب شیعه نقل كنید با تشكر

پاسخ

با عرض سلام و تحیت.
دوست محترم!
مسأله برائت از مشركین در اعمال حج در زمان رسول اكرم(ص) همراه با نازل شدن سوره شریفه "توبه" انجام گرفت.
در اواخر سال نهم هجرت، پیك وحی، آیاتی چند از سوره "توبه" ـ یا "برائت" ـ را آورد و پیامبر را مأمور نمود، كه شخصی را روانه مكه كند تا در مراسم حج آیات یاد شده را همراه با قطعنامه ای چهار ماده ای بخواند. در این آیات، امان از مشركان برداشته شد، و كلیه پیمان های با آنان نقض شد؛ البته، به جز پیمان هایی كه صاحبان آنها به پیمان وفادار بوده، و عملاً نقض نكرده بودند. در این قطعنامه به سران شرك و پیروان آنها ابلاغ گردیده، كه در ظرف چهار ماه، تكلیف خود را با حكومت اسلامی ـ كه اساس آن یكتاپرستی است ـ روشن سازند. و اگر در ظرف این چهار ماه، شرك و بت پرستی را ترك نگویند، از آنها سلب مصونیت می شود.
پس از نزول آیات سوره توبه، پیامبر(ص)، ابوبكر را به حضور خود طلبید، و آیات آغازین سوره توبه را به وی تعلیم كرد، و دستور داد با چهل تن از مسلمانان راه مكه را در پیش گیرد، و این آیات را كه متضمن برائت و بیزاری از مشركان است، در روز عید قربان تلاوت كند.
ابوبكر به فرمان پیامبر(ص) آماده مسافرت گردید و راه مكه را در پیش گرفت. چیزی نگذشت كه پیك وحی نازل گردید، و پیامی از طرف خدا آورد؛ و آن این كه باید موضوع بیزاری از مشركان، را خود او یا كسی كه از اوست به مردم ابلاغ كند. در پی این فرمان الهی، پیامبر اكرم(ص)، علی(ع) را به حضور خود خواست، و تكلیف را برای او بیان فرمود، و مركب مخصوص خود را در اختیار وی نهاد، و دستور داد كه هر چه زودتر مدینه را ترك گوید، تا ابوبكر را در راه ملاقات كند و آیات را از او بازگیرد، و در روز عید قربان آیات بیزاری را به ضمیمه قطع نامه ای در آن اجتماع با شكوه كه از تمام نقاط عربستان در آن شركت می نمایند، ایراد كند.
مواد قطعنامه عبارت بود از:
1. بت پرستان حق ندارند وارد خانه خدا شوند.
2. طواف با بدن برهنه ممنوع است.
3. بعد از این هیچ بت پرستی در مراسم حج شركت نخواهد كرد.
4. كسانی كه با پیامبر پیمان عدم تعرض بسته اند، و در طول مدت به پیمان خود وفادار بوده اند، پیمان آنان محترم است و تا انقضای وقت پیمان، جان و مالشان محترم می باشد؛ ولی به مشركانی كه با مسلمانان پیمانی ندارند و یا عملاً پیمان شكنی كرده اند، از این تاریخ(دهم ذی الحجة) چهار ماه مهلت داده می شود كه تكلیف خود را با حكومت اسلامی روشن سازند، یا باید به گروه موحدان و یكتا پرستان بپیوندند، و هر نوع مظاهر شرك و دوگانه پرستی را در هم كوبند و یا این كه آماده جنگ و نبرد گردند.
امیرمؤمنان با گروهی ـ از آن جمله "جابر بن عبدالله انصاری" ـ در حالی كه مركب مخصوص پیامبر(ص) را در اختیار داشت، راه مكه را در پیش گرفت و در "جُحفَة" با ابوبكر ملاقات نمود، و پیام پیامبر را به وی رسانید و او آیات را در اختیار علی(ع) نهاد.
محدثان شیعه و جمعی از محدثان سنی، نقل می كنند كه امام علی فرمود: پیامبر(ص) تو را مخیر نموده كه یا همراه من به مكه بیایی و یا از همین نقطه به سوی مدینه بازگردی. ابوبكر، مراجعه را بر ادامه مسافرت ترجیح داد، و به مدینه بازگشت، و به حضور پیامبر رسید و گفت: مرا برای انجام كاری لایق و شایسته شمردی كه گردن ها به سوی آن كشیده می شد، و هر كسی افتخار انجام آن را در دل می پروراند؛ وقتی مقداری راه پیمودم، مرا عزل نمودی. آیا درباره من وحی الهی نازل گردید؟ پیامبر با لحن دل جویانه فرمود: جبرئیل آمد، و پیام الهی را رسانید كه برای این كار جز من و یا كسی كه از خودم باشد، صلاحیت ندارد.
امیرالمؤمنین وارد مكه شد. در روز دهم ذی الحجة، بالای جمره عقبه قرار گرفت و سیزده آیه، از آغاز سوره برائت را قرائت نمود. وی همچنین قطع نامه پیامبر(ص) را با دلی لبریز از شجاعت و قدرت، با صدایی بلند ـ كه به گوش تمام شركت كنندگان می رسید ـ خواند، و به تمام مشركانی كه پیمانی با مسلمانان نداشتند، رسانید كه فقط چهار ماه مهلت دارند، و باید هر چه زودتر، محیط خویش را از هر نوع تظاهر به بت پرستی پاك سازند؛ و در غیر این صورت از آنها سلب مصونیت می شود.
اثر این آیات و قطع نامه، این شد كه هنوز چهار ماه سپری نشده بود، مشركان دسته دسته رو به یگانه پرستی آوردند و در اواسط سال دهم هجرت، بت پرستی در شبه جزیره ریشه كن گردید.(ر.ك. به "فراز هایی از تاریخ پیامبر اكرم"، آیت الله سبحانی، ص487 ـ 789)، نشر مشعر)
بنابراین شروع این سنت الهی همراه با نزول آیات ابتدایی سوره توبه بود كه به صراحت از مشركان اعلان بیزاری نموده است: «براءة من الله و رسوله إلی الذین عاهدتم من المشركین ... و أذان من الله و رسوله إلی الناس یوم الحج الأكبر أن الله بری من المشركین و رسوله ...» یعنی این اعلام بیزاری از سوی خدا و پیامبر او، به كسانی از مشركان است كه با آنها عهده بسته اید! ... و این اعلامی است از ناحیه خدا و پیامبرش به عموم مردم در روز حج اكبر(روز عید قربان) كه خداوند و پیامبرش از مشركان بیزارند...(توبه/3 ـ 1)
این مطالب به وضوح در همه كتب تاریخی اسلام، اعم از شیعه و سنی، آمده است.
در زمان ائمه اطهار(ع) از آنجا كه ایشان تحت فشار و در محدودیت بودند، و از طرفی حكومت هم، به غیر از مدتی خیلی كوتاه، دیگر در دست ایشان نبود و آن بزرگواران در تقیه به سر می برند، بطور عملی چیزی از آنها در كتب نقل شده نشده است.
البته گفتار ائمه(ع) در این زمینه موجود است؛ همچون دعای عرفه امام حسین(ع) كه بهترین نیایشی است كه بعد سیاسی ـ عبادی حج را تبیین می كند.
در دوران معاصر، توسط حضرت امام خمینی(ره) ـ كه افتخارش این بود كه شاگرد مكتب اهل بیت(ع) است ـ حج ابراهیمی جان تازه ای گرفت و مساله برائت از مشركین به صورت رسمی و علنی به اجرا در آمد، و مراسم عبادی ـ سیاسی حج را زنده و با شكوه تر نمود.
لازم به ذكر است كه گرچه حقیقت هر عبادتی تبری از شرك، و اعلام انزجار از طاغوت است، لیكن حج عبادت ویژه ای است كه با سیاست آمیخته می باشد، و حضور اقشار گوناگون مردم جهان، موقعیت مناسبی است تا روح این عبادت، همانند دیگر عبادت های الهی، در آن انبوه چشمگیر به طور آشكارتری تجلی كند، و عصاره این پرستش خاص در آن صحنه، ظهور تمام نماید. از این رو به فرمان وحی الهی پیامبر گران قدر اسلام(ص)، سخنگوی حكومت اسلامی حضرت علی(ع) را مأمور اعلان تبری از مشركان كرد تا بطور قاطع مرز توحید از طغیان و شرك جدا شود، و صفوف منسجم مسلمانان از صف كفار، ممتاز گردد، و از این رهگذر چهره سیاسی ـ عبادی حج جلوه كرده، و زائران كعبه با استماع قطعنامه حكومت اسلامی كه دستور انزجار از شرك و سازش ناپذیری در برابر مشركان است، ره توشه توحید را به همراه خود ببرند.
همان طور كه همه مسلمانان در بسیاری از شئون زندگی به سمت كعبه متوجه می شوند، از بركت كعبه نیز فرمان توحیدی به اقطار گوناگون عالم منتشر خواهد شد.
بعلاوه كه هدف نهایی ساختن بیت الله، رسیدن به توحید است؛ و نیل به توحید ناب، بدون تبری تام از اهل شرك و الحاد و اعلام انزجار از هر مشرك و ملحد میسور نیست. البته مراد از تبری، اعلان انزجار از تفكر شرك و آلود و تمدن باطل شرك زدگان، و استعمار ظالمانه ملحدان، و استثمار طاغیانه مادیین و استعباد بی رحمانه مستكبران و استحمار سامری گونه اسرائیلیان، و استضعاف مكارانه ابرقدرت های خواهد بود، كه نه تنها حجاز كنونی گرفتار آن است بلكه بسیاری از بلاد اسلامی از جمله فلسطین به آن مبتلا می باشد.
برای مطالعه بیشتر می توانید به كتاب "صهبای حج"، اثر آیت الله جوادی آملی، فصل ششم، ص 11 ـ 130، و كتاب "الحج و العمرة فی الكتاب و الستة"، اثر حجت الاسلام محمدی ری شهری، ص271 به بعد كه به فارسی هم ترجمه شده است مراجعه نمایید.
پیروز باشید.
مشاوره مذهبی ـ قم.