پرسش

به نام خدا
با سلام و عرض خسته نباشید خدمت دست اندر كاران محترم سایت تبیان
در این كه خدا وجود داره شكی نیست. اما چرا خدا باید یكی باشد. با فرض قبول كردن تمام صفات لازم برای خدا، چه ایرادی بر وجود چند خدا بدون هیچگونه تزاحم با یكدیگر وجود داره؟
در صورت امكان منابعی در این زمینه (به خصوص كتاب الكترونیكی) هم معرفی بفرمایید كه البته مختصر و مفید به مساله پرداخته باشه.
با تشكر

پاسخ

دوست عزیز!
برهان عقلی ما را به واجب الوجود بودن خالق عالم از یك سو، و نامحدود بودن او از سوی دیگر هدایت می كند. اگر نامحدود بودن خدای عالم را بپذیریم چگونه می توانیم قدرت او را محدود به بعض مخلوقات دانسته و بعض دیگر را به خدای دیگر واگذاریم و بگوییم دو خدا با دو مجموعه از مخلوقات وجود دارد. این عین پذیرش محدودیت خدا است.
اما شاید سؤال عمیق تری در ذهن شما باشد، و آن این كه چه اشكالی دارد كه دو خدا وجود داشته باشد كه در عین قدرت نامحدودی كه دارند، با عقل و حكمتی كه دارند و به جهت حفظ مصالح عالم با هم توافق كنند كه هر كدام تنها به بخشی از عالم بپردازد و بخش دیگر را به خدای دیگر بسپارد، و هر دو از تداخل كار خود با دیگری اجتناب كنند تا فسادی در عالم رخ ندهد؟
مرحوم علامه طباطبایی در تفسیر المیزان ذیل آیه 22 سوره انبیاء كه می فرماید: «لو كان فیهما آلهة الا الله لفسدتا» به جواب این سؤال می پردازد.
ایشان می فرماید: فرض فوق محال است؛ چرا كه رعایت مصالح عالم و اعمال عقل و تدبیر در آن به شكلی كه در بالا آمده است، در مورد انسانها كه خود مقهور عالمند، صحیح است؛ چرا كه اساسا عقل در انسان بر اساس نظام عالم تعریف می شود. به عبارت دیگر قوانین عقلی كه ما با مراجعه به خود آن را می یابیم (مثل امتناع اجتماع نقیضین ـ كل از جزء بزرگتر است و ....) همه ثبوتا از حقائق عالم خارج گرفته شده است، و به عبارتی تابع نظام عالم است. ولی این معنا در مورد خداوند صادق نیست، چرا كه خدا خود عالم ساز است و هم اوست كه، به تبع نظامی كه می سازد، نظام عقلی پدید می آورد. بر این اساس، اگر وجود دو خدا فرض شود، طبیعتا دو نظام برای عالم فرض شده، كه به تبع آن دو نظام عقلی وجود خواهد داشت. در این صورت توافق این دو خدا متصور نیست؛ چون هر توافقی محتاج یك مبنا و نظام عقلی مشترك است.
شاید بگویید ممكن است دو نظامی كه توسط این دو خدا آفریده می شود، در بخش هایی مشترك باشند و توافق این دو خدا بر اساس مشتركات نظامشان واقع شود.
جواب این است كه وقتی به برهان عقلی از یك سو بساطت(عدم تركیب) خدا را اثبات كردیم [چرا كه تركب مستلزم احتیاج به غیر است و واجب الوجود بی نیاز مطلق است]، و از سوی دیگر دانستیم كه نظام عالم مقتضای ذات خدا است، در مورد دو خدای مفروض هیچ وجه مشتركی وجود نخواهد داشت، [چون بین دو بسیط هیچ اشتراكی نیست، والا این دو یا مركب هستند و یا در واقع یك موجود می باشند] و به تبع، در دو نظامی كه می آفرینند ـ و از جمله نظام عقلی ـ هیچ وجه اشتراكی فرض نخواهد شد. عدم فرض اشتراك مستلزم آن است كه توافق بین دو خدای مزبور تصویر نشود و عدم توافق بین دو خدای نامحدود مستلزم فساد دو عالم است، همان طور كه آیه شریفه بدان تصریح داشت.
شاید به نظر شما بیان ما سنگین بود و تفصیل و توضیح بیشتری خواستید می توانید به طور مشخص سؤال بفرمایید.
برای مطالعه بیشتر می توانید با كتب اعتقادی از جمله: كتاب "آموزش عقائد" استاد مصباح یزدی، "عقاید اسلامی" آیت الله سبحانی، "اصول عقاید" آیت الله مكارم شیرازی، و ... مراجعه نمایید.
پیروز باشید.
مشاوره مذهبی_ قم.