پرسش

سوالی كه برای بنده مطرح است این است كه چرا كلمه بسم الله الرحمن الرحیم در سوره حمد جزو آیات این سوره محاسبه شده است ولی دردیگر سوره ها حساب نشده است و سوال دیگر اینكه مبنای تقسیم قرآن به 30 جزء بر اساس چه میباشد با تشكر از شما لطفا سریعتر جواب بدهید.

پاسخ

با عرض سلام و تحیت.
دوست محترم!
آنچه كه در قرآن ها موجود است و در شمارش آیات آمده، كه آیه شریفه «بسم الله الرحمن الرحیم» در سوره "حمد"، یك آیه شمرده شده و در دیگر سوره ها آیه مستقلی به حساب نیامده است، بر اساس روایتی است كه شیعه و سنی نقلش می كنند. این روایت از امیرمؤمنان حضرت علی(ع) نقل شده است، و اكنون عدد آیات قرآن در قرآن های موجود نیز بر اساس همان شمارش و همان روایت است.(ر.ك. به الاتقان، ج1، ص190ـ189 و ص197، به نقل از كتاب"علوم قرآنی"، استاد معرفت، ص117)
البته لازم به ذكر است كه روایت فوق در زمینه شمارش آیات قرآن وارده شده و اصلاً ناظر به اختلافی كه شیعه و سنی دارند در این كه آیا «بسم الله...» جزء آیات قرآن و جزء هر سوره است یا نه، نیست.
اهل سنت فقط «بسم الله...» در ابتدای سوره "حمد" را جزء قرآن می دانند، و مابقی «بسم الله...»ها را جزو قرآن به حساب نیاورده، و حتی در نماز هم قرائت نمی كنند.
به تصریحات متعدد از معصومین(ع) این اعتقاد كه در میان اهل سنت رواج یافته صحیح نیست، و قرائن تاریخی نشان می دهد كه حذف «بسم الله...» از نماز در زمان خلافت معاویه و بر طبق روایات جعلی آنها انجام گرفته است.
در مورد تقسیم قرآن به 30 جزء باید گفت كه مبنای خاصی ندارد بلكه برای سهولت در قرائت و تفكیك آن بر اساس ایام ماه انجام گرفته است.
گفته شده كه تقسیم قرآن به قسمت های ده گانه و پنچ گانه و حزب و جزء و تعیین علامت و نشانه برای آن ها، به موجب دستور "مامون عباسی" انجام گرفته است؛ و برخی گفته اند كه "حجاج" به این كار دست زده است.
البته معروف است كه تقسیم قرآن به 120 حزب و سی جزء برای تسهیل قرائت آن در مكتب خانه ها و غیره بوده است.(ر.ك. به البرهان، ج1، ص252ـ249؛ به نقل از كتاب"علوم قرآنی"، استاد معرفت، ص175)
البته "ابوالحسن علی بن محمد سخاوی" نویسنده كتاب "جمال القراء"، تقسیم بندی قرآن را به 30 جزء و هر جزئی را به 12 قسمت، كه مجموعاً 360 قسمت باشد، به دانشمند نامی "ابو عصمان عمر بن عبید" كه از شیوخ معتزله و مردی زاهدپیشه بود نسبت می دهد و می گوید كه او به درخواست "منصور"(خلیفه عباسی) این كار را انجام داده است.
"منصور دوانیقی" از وی خواست تا قرآن را بر حسب ایام سال تقسیم بندی كند و برای تنظیم حفظ و قرائت روزانه قرآن آماده گردد. او به درخواست منصور پاسخ مثبت داد، و با نظمی استوار این تقسیم بندی را انجام داد و در پایان هر جزء با خط زرین نشانه گذاری كرد.
منصور آن را به فرزند خود "مهدی" تعلیم داد و سپس دیگران پیروی كرده و كم كم این تقسیم بندی میان مسلمانان رواج یافت.( جمال القراء و كمال الإقرار، سخاوی، چاپ بیروت، ج1، ص379ـ178؛ به نقل از همان، ص175 و 176)
پیروز باشید.
مشاوره مذهبی ـ قم.