پرسش

هو المحبوب
باعرض سلام و تهیت خدمت آقا امام زمان روحی له الفدا
و شما عزیزان كه الحق سایت خوبی دارید.
سوالی كه از خدمتتان داشتم این است كه لطفا مفهوم هر یك از كلمات ذیل كه خود دریائی است برایم بیان كنید با تشكر فراوان :
الرئوف /ممیت/ الخبیر/ الحی / القیوم /القدوس
الفتاح / اللطیف /الشدید / القاهر / المقتدر
الرقیب / الحكیم / المنان

پاسخ

با عرض سلام و تحیت.
دوست محترم!
بررسی كامل هر یك از این صفات الهی مستلزم صرف وقت و دقت زیادی است. به دید فلسفی می توان صفات ذات و فعل را از یكدیگر جدا كرد، و آنگاه به بررسی هر یك پرداخت. از دیدگاه كشف و شهود نیز هر یك از این اسماء، خود جلوه ای از آفتاب ذات الهی هستند.
با این حال آنچه ما درپی می آوریم، تنها اشاره ای گذرا به این اسماء است:
1. رئوف: اصل این كلمه به معنی عطوفت، لطف و رحمت خالص و شدید است، به گونه ای كه در این لطف مهربانی هیچ ناراحتی و كراهتی به چشم نمی خورد، و رئوف كسی است كه این صفت را به سرحد كمال دارا است.
2. رقیب: اصل این كلمه به معنی اشرف بر اشیاء و موجودات است؛ و خداوند را به این سبب رقیب نامیده اند كه دارای احاطه و اشراف كامل بر كل موجودات هستی، و آگاه از تمام حالات و امور آنان است.
3. حكیم: حكیم كسی است كه "حُكم" در همه حال برای او ثابت است. "حُكم" آن چیزی است كه امر و نهی از روی یقین به سبب آن تحقق می یابند. این امر و نهی اعم از اراده تكوینی و تشریعی خدا است.
4. حی: با توجه به اصل لغوی آن ـ كه در مقابل مرگ، و همان بهره مندی از حركت و حس است ـ بر كسی یا چیزی ـ مثل گیاهان ـ اطلاق می شود كه دارای حیات باشد. این اثر در خداوند متعال دارای كمال مطلق است، و از این رو نمی توان حیات الهی را با چیز دیگری مقایسه كرد.
5. خبیر: كه در اصل لغت به معنی اطلاع گسترده و علم از روی تحقیق و احاطه و دقت است؛ و خداوند را به سبب آگاهی و اطلاع او از حقیقت افعال، اعمال و باطن نفوس موجودات در دنیا و آخرت به این صفت متصف ساخته اند.
6. فتّاح: اصل این كلمه به معنی برطرف كردن گرفتگی ها و حجاب ها می باشد. این معنی به اختلاف موارد ـ چه مادی، چه معنوی ـ متفاوت است. خداوند نیز به سبب آن كه مراحل تمام گرفتگی ها در عالم ـ چه مادی و چه معنوی، چه ظاهری و چه باطنی، چه محسوس و چه معقول ـ به دست او گشوده می شود، فتّاح نامیده شده است.
7. قدّوس: به معنی صاحب قدس(طهارت معنوی) است. خداوند به این صفت حقیقتاً متّصف است، بلكه منشأ قدس است. او از هرچه غیرقدسی است و موجب ضعف و نقص و عیب و محدودیت و فقر است، در جمیع جهات به دور است.
8. قاهر: قهر یعنی إعمال غلبه و چیرگی در مقام اجرا و عمل؛ و خداوند به خاطر اعمال و اجرای قدرت و غلبه و برتری اش بر جمیع موجودات، قاهر نامیده شده است؛ و در حقیقت، تمام موجودات در سلطه و حكومت او هستند.
9. مقتدر: قدرت یعنی نیرو و توان اختیاری در انجام و یا ترك كاری؛ حال قدرت می تواند مادی باشد یا معنوی. و مراد از این صفت در میان صفات الهی نفی ناتوانی از خدا است، در آنچه اراده می كند و می خواهد.
10. قیوم: قیام به معنی ایستادگی و پایداری ـ چه مادی و چه معنوی ـ است؛ و قیوم، قائم مطلق(بدون هیچ قید و شرطی) بر تمام اشیاء و امور و اعمال و تدابیر است، و این قیومیت در خداوند ازلی و ابدی است.
11. شدید: به معنی سختی است، و در مقابل این كلمه رخاوت به معنی ستسی قرار دارد. توصیف خداوند به صفاتی مانند "شدید العقاب" كنایه از برخوردهای سخت و كوبنده او است با كسانی است كه در مقابل اراده او باشند؛ و به عبارتی حكایت از عقوبت های سخت خداوند دارد.
12. لطیف: لطف به معنی نرمی و نازكی همراه با مدارا می باشد. مودّت، رأفت و خشوع نیز از آثار لطف است. این لطافت دارای مراتبی است، كه كمال این مراتب در ذات خداوند تحقق می یابد؛ از این رو خداوند را لطیف نامیده اند، زیرا هیچ غلظت و خشونتی در او راه ندارد.
13. ممیت: موت یعنی برطرف كردن و پایان دادن به حیات. و خداوند به خاطر آن كه ممات موجودات در دست اوست به این صفت نامیده می شود؛ و در مقابل این صفت، صفت محیی قرار دارد، كه آن هم از صفات الهی است.
14. منّان: كه از ریشه "منّ" ـ به معنی نعمت دادن ـ و به معنی بسیار نعمت دهنده است. تفاوت منّان با صفات دیگر مانند منعم و... در این است كه منّان نعمت دهنده ای است كه قبل از آن كه از او درخواست كنند، نعمت می دهد.
دوست گرامی! برای توضیح بیشتر درباره این اسماء می توانید به شرح دعای جوشن كبیر، تألیف ملاهادی سبزواری، كه به همت دكتر نجف قلی حبیبی تصحیح شده و انتشارات دانشگاه تهران آن را منتشر ساخته است مراجعه كنید.
با آرزوی توفیق.
مشاوره مذهبی ـ قم.