پرسش

با عرض سلام
می خواستم بدانم چرا عده زنی كه شوهرش فوت كرده چهار ماه ده روز می باشد ولی عده زنی كه طلاق گرفته سه ماه و ده روز می باشد
با تشكر

پاسخ

دوست عزیز!
خداوند متعال در آیه 228 سوره بقره در باره عده زنان مطلقه فرموده است: «والمطلقات یتربصن بأنفسهن ثلثة قروء» یعنی زنان مطلقه باید به مدت سه بار پاك شدن انتظار بكشند؛ و در باره زنانی كه همسرانشان می‌میرند در آیه 234 سوره توبه می‌فرماید: «والذین یتوفون منكم و یذرون أزواجا یتربصن بأنفسهن أربعة أشهر و عشرا» یعنی كسانی كه از شما می‌میرند و همسرانی از خود باقی می‌گذارند، آنها باید چهار ماه و ده روز انتظار بكشند.
در مورد حكمت عده و اختلاف این دو عده چند نكته به استحضار می‌رسد:
1- زمانی می ‌توان در باره حكمت یك حكم اظهار نظر قطعی نمود كه در آن باره، تصریح آیه یا روایتی صحیح از معصومین(ع) وجود داشته باشد؛ و در غیر این صورت هر گونه اظهار نظری، بیان احتمالاتی است كه به ذهن بشر می‌رسد؛ و پر واضح است كه ذهن بشر توانایی درك كامل و دقیق افعال الهی را ندارد.
2- عده زن مطلقه فلسفه و فوائد فراوانی دارد، كه براس مطالعه در این باره می‌توانید به كتاب تفسیر نمونه، ج2، ص159 به بعد، مراجعه كنید.
اما چرا سه ماه؟ این مدت برای روشن شدن وضع زن از نظر بارداری است. هر چند یك بار دیدن عادت ماهانه معمولاً دلیل بر عدم بارداری زن است، ولی گاهی دیده شده است كه زن در عین بارداری، عادت ماهیانه را در آغاز حمل می‌بیند. از این رو برای رعایت كامل این موضوع، دستور داده شده است كه زن سه بار عادت ماهیانه ببیند و پاك شود تا به طور قطع عدم بارداری از شوهر سابق روشن گردد و بتواند ازدواج مجدد كند. بنابراین، این حكم در واقع وسیله‌ای برای حفظ نسل می‌باشد.
امام رضا(ع) در این باره می‌فرمایند: «چنین كاری(عده سه ماهه) برای پاك سازی رحم از فرزند است.»(علل الشرایع، ص508)
بدیهی است كه این ‌بیان، حكمت است و نه علت؛‌ پس نمی‌توان گفت كه اگر یقین به عدم انعقاد نطفه باشد،‌ عده نگه داشتن لازم نیست.
3- در مورد فلسفه عده زنانی كه شوهرانشان می‌میرند، باید متذكر ریشه تاریخی مسأله شد. در زمان جاهلیت هر گاه شوهر زنی می‌مرد، وی باید سالها لباس سیاه بر تن كرده، از شستشوی خود بپرهیزد، عملاً حق ازدواج مجدد نداشت، و … (ر.ك. به "اسلام و عقائد و آراء ‌بشری"، ص617 ـ به نقل از تفسیر نمونه، ج2، ص193)
اسلام بر تمام این اجحافها و خرافات، ‌خط بطلان كشیده و دستور می‌دهد زنان فقط مدت خاصی، جهت حفظ حریم زوجیت، عده نگهدارند.
شاید بتوان گفت به طور طبیعی باید مدت سه ماه، هم چون عده زنان مطلقه، جهت حفظ نسل، عده نگهداشت و 40 روز نیز برای پاسداشت وفات همسر؛ و البته این صرف یك استحسان است.
البته این حكم اگر هیچ گونه احتمال بارداری در میان نباشد، باز هم جاری است.
قابل توجه است كه در احكام اسلامی آمده است كه: آغاز عده وفات، مرگ شوهر نیست، بلكه موقعی است كه خبر مرگ شوهر به زن می‌رسد، هر چند بعد از ماهها باشد، و این خوب می‌رساند كه تشریع این حكم قبل از هر چیز به خاطر حفظ احترام و حریم زوجیت است، اگر چه مسأله بارداری احتمالی زن، در این قانون مسلماً مورد توجه بوده است.
پیروز باشید.
مشاوره مذهبی_ قم.