پرسش

چرا در مسائل دینی و بعضی مسائل شرعی نظر علما و مراجع با هم تفاوت دارد آیا بهتر نیست علما و مراجع نظراتشان را با هم یكی كنن

پاسخ

دوست محترم!
با سلام و تحیت؛ در ارزیابی اجتهاد فقهی به این مطالب توجه نمایید:
1) اجتهاد، سعی و تلاشی است كه فقیه برای به دست آوردن حكم الهی، از ادله ای كه خود شرع مقرر داشته، مبذول می دارد. در مواردی كه حكم الهی به طور صریح آمده، می دانیم كه این حكم واقعی الهی و همان مطلوب خداوند است. اما در مواردی كه حكم الهی تصریح نشده است و فقیه باید حكم را از ادله شرعی استنباط و استخراج نماید، آن حكم استنباط شده همانطور كه می تواند مطابق واقع ـ و به عبارت دیگر حكم واقعی الهی ـ باشد، احتمال خطا هم در آن هست؛ ولی از آنجا كه به طریقی استنباط شده كه خود شرع مقرر فرموده، در حقیقت انسان ـ یعنی مجتهد و مقلد او ـ در عمل به آن معذور است.
به عبارت دیگر، حكم استنباطی مجتهد در صورت خطا حكم ظاهری خداوند، و مبرئ ذمه مكلفین است.
شاید این عبارت جامع مطلب فوق باشد كه "ما موظف هستیم به آن حكمی كه از ادله مورد تأیید شرع به دست می آید عمل كنیم، و لو اینكه در واقع، حكم واقعی الهی نباشد"؛ بدین بیان كه هر مجتهدی اگر حكمی را كه استنباط كرده معلوم شود كه همان حكم واقعی بوده و بعبارتی او راه صواب را پیموده است، فهو المطلوب، و اجر و پاداش هم دارد؛ و اگر معلوم شود كه او به خطا رفته و حكمی كه او داده است حكم واقعی نبوده است، او معذور است و عقاب نمی شود، چرا كه بر اساس ادله موجود به این نتیجه رسیده است.
2) هر جا پای غیر معصوم به میان آمد، تفاوت برداشت و احتمال خطا در بحثهای نظری و استنباطی امری طبیعی و اجتناب ناپذیر است. ولی باید توجه داشت كه این غیر از تفسیر به رأی و رجوع به ذوق شخصی در بیان حكم دین است. در اجتهاد شیعی، مجتهد دقیقا پا به پای مدارك شرع قدم برمی دارد و در راهی می رود كه متن دین او را بدان فراخوانده است؛ و اما این كه احیانا مجتهدی در فهم یك متن و یا تشخیص بعضی مصادیق، با مجتهد دیگر اختلاف پیدا كند امری گریزناپذیر است. ادعای مجتهدین هیچگاه وصول به واقع نیست، ولی آنها به این اطمینان دارند كه راه آنان در استنباط احكام شرع راهی است كه رضایت الهی را در پی دارد.
اما این كه از اختلاف بین مراجع و فقها احساس ناراحتی می كنید، در عین این كه ای كاش می شد همه در حق توافق كنند، ولی در دنیایی كه معصوم در آن غائب است یافتن حق سخت می شود، و همین كافی است تا اختلاف را امری ناگزیر سازد. اما یك نكته مهم در این میان این است كه ما باید بتوانیم شرائط خود را درك كنیم و براساس تعالیم اسلامی با وجود اختلاف ـ كه حكمت الهی غیبت آن را فراهم آورده است ـ با هم راه تفاهم و زندگی با احترام به رأی مخالف را بیاموزیم و الگویی برای همه ملتها باشیم. نفس احترام به رأی مخالف ـ در چهارچوب دین ـ نشان از سعه صدر و درك صحیح از محدودیت های انسان دارد؛ و این خود مقدمه آن است كه همگی دسن نیاز به درگاه الهی بلند كنیم و از او ظهر حضرتش را بطلبیم. غرور انسان و این توهم كه هر چه او یافته است عین حق است، با تضرع به درگاه الهی سازگار نیست. اختلاف همراه با احترام به دیگران و احتمال صحت رأی مخالف خود مقدمه ای برای این كمال است.
پیروز باشید.
مشاوره مذهبی_ قم.