پرسش

1_ چه دلایل عقلی و نقلی بر امی بودن پیامبر (ص ) وجود دارد
با توجه به اینكه گفته می شود ایشان قبل از
نبوت ، تورات و انجیل را می دانستند
2_ چه دلایل عقلی و نقلی بر عصمت پیامبر و امامان ( علیهم السلام )وجود دارد ؟

پاسخ

با عرض سلام و تحیت.
دوست محترم!
1. درباره دلیل بر اُمّی بودن پیامبر(ص) یك تذكر ضروری است؛ و آن این كه اقامه دلیل عقلی ـ یعنی برهان ـ بر این مطلب ممتنع است، چون برهان عقلی، به طور عموم، در حوزه كلیات قابل طرح است، نه جزئیات؛ و امّی بودن یك شخص امری جزئی است. حداكثر می توان برای امكان ام بودن یك شخص با برهان عقلی سخن گفت.
مگر آن كه مرادتان از دلیل عقلی، دلیلی غیر از آیات و روایات باشد؛ كه آن هم جزء ادله نقلی به تعبیر علمی آن است.
حاصل آن كه عمده دلیلی كه با توجه به آن، عقل امّی بودن نبی مكرم اسلام(ص) را می پذیرد همان دلایل نقلی است.
اولا، همه سیره نویسان و تاریخ نگاران او را امّی دانسته اند، و هرگز برای او تعلم خط و یا نوشتن حتی یك سطر گزارش نشده، بلكه خلاف آن آمده است.
در جامعه ای كه تعداد باسوادان آن از انگشتان دست بیشتر نیست، علی القاعده باسوادبودن موجب درخشش و شناسایی كامل است، و صرف این كه از او به عنوان یك باسواد یاد نشود قرینه ای قوی بر بی سوادی و امّی بودن اوست؛ و در مورد پیامبر(ص) غیر از تصریحاتی كه بر امی بودن ایشان هست، هیچ اشاره ای به باسواد بودن او در مدت 40 سال پیش از بعثت در دست نیست.
ثانیا، قرآن كریم، به عنوان سندی جاودانه، به آن تصریح كرده است.
آیات ذیل از امّی بودن پیامبر اكرم(ص) حكایت دارند:
الف) آیه 157 سوره اعراف: «ألّذین یتّبعون الرسول النبیّ الأمّی»
ب) آیه 158 سوره اعراف: «فأمنوا بالله و رسوله النبیّ الأمّی ألذی...»
ج) آیه 2 سوره جمعه: «هو ألّذی بعث فی الأمّیین رسولاً منهم...»
برای اطلاع بیشتر به كتاب پیامبر امّی، نوشته شهید مطهری رجوع بفرمایید.
به فرض آگاهی داشتن حضرتش از تورات و انجیل، باز این هم دلیلی بر باسواد بودن ایشان نمی شود، چون یك فرد بی سواد هم به طرق عادی ممكن است از مضامین قرآن مطلع باشد؛ به علاوه آموزش از طرق غیرعادی نیز درباره پیامبر(ص) در قبل از بعثت قابل تصور است.
نكته ای كه ذكر آن لازم است آن كه حضرات معصومین علم لدنی به همه چیز دارند، و لذا اگر رسول اكرم(ص) می خواسته اند همه خطوط و زبانها را با فصیح ترین لهجه ها و انشاءها می خوانده و می نوشته اند، ولی بنای زندگی معصومین بر زندگی غیر عادی و استعمال علم غیب در همه جوانی زندگی نبوده است. در این خصوص روایت خاصی هم هست كه به این مضمون اشاره دارد.
2. "عصمت از گناه عبارت است از ملكه یا صفتی در فرد معصوم كه وی را از انجام هر گونه گناه بازمی دارد؛ یعنی با داشتن چنین حالت یا صفتی برای انجام گناه انگیزه ای در او پدید نمی آید، و در نتیجه مرتكب گناه نمی شود."(عقاید استدلالی ـ علی ربانی گلپایگانی، ج2، ص47)
آنچه از عقاید قطعی شیعه است، اعتقاد به عصمت آنان از گناهان عمدی و سهوی است كه ائمه اطهار(ع) آن را به پیروان خود تعلیم داده اند. اما نفی سهو و نسیان از ایشان در امور مباح و عادی محل اختلاف است، و اعتقاد به آن هم جزء ضروریات دین نمی باشد.(ر.ك. به آموزش عقاید ـ استاد محمدتقی مصباح یزدی، ج2ـ1، ص242)
دلیل عقلی عمده بر عصمت آنان همان دلیل نبوت و امامت است. وقتی هدف اصلی نبوت و امامت راهنمایی بشر به سوی حقایق و وظایف معین شده از سوی خداوند باشد، این هدف اقتضاء دارد كه خود راهنمایان، معصوم از گناه و عصیان باشند تا خداوند بتواند با فرستادن آنان به آن غایت نائل آید؛ چون اگر رفتار مؤسسان دین متناقص با گفتارشان باشد، اعتماد به گفتارشان هم از بین خواهد رفت و هدف بعثت تحقق نخواهد یافت.(ر.ك. به همان، ص243)
اما دلایل نقلی بسیاری بر عصمت اقامه شده كه برخی نیاز به توضیح دارد، از جمله در قرآن كریم:
الف) آیه 82 و83 سوره بقره عده ای را مُخلَص(یعنی خالص شده برای خدا) می شمارد؛ یعنی كسانی كه ابلیسی هم طمعی در گمراه كردن ایشان ندارد. مخلَص غیر از مخلِص است، و مترادف مفهوم معصوم می باشد.
ب) آیه 63 سوره نساء: «وما أرسلنا من رسول إلا لیطاع بإذن الله» كه اطاعت به صورت مطلق گفته شده و این با عدم عصمت نمی سازد.(ر.ك. به همان، ص245ـ244)
همچنین آیه 80 سوره نساء كه ناظر به خصوص رسول اكرم(ص) است.
ج) آیه 3 و4 سوره نجم كه دلالت روشن بر عصمت پیامبر(ص) دارد.
د) آیه تطهیر ـ (احزاب/33) ـ هم دلیل اثبات عصمت برای اهل بیت پیامبر نیز، در كنار رسول خدا(ص)، است.
همچنین در روایات بسیاری عصمت پیامبر(ص) و ائمه اطهار(ع) تصریح شده است. بعضی از این روایات مستقلا مسئله عصمت را بیان می كنند، و بعضی هم در مقام تفسیر و تبیین آیات قرآنی به آن اشاره كرده اند. بگذارید به همین اجمال اكتفا كنیم؛ اگر تفصیل بیشتری خواستید به طور خاص بفرمایید.
با التماس دعا.
مشاوره مذهبی ـ قم.