پرسش

فرق آیات محكم و متشابه در قرآن چیست؟
لطفآ توضیح دهید.

پاسخ

دوست عزیز!
آیات محكم به آیاتی گفته می شود كه مراد الهی از حیث مصادیق در آنها واضح و روشن است به گونه ای كه جایی برای شك و تردید در فهم مرادات عینی آن آیات نمی ماند. به عبارت دیگر آیات محكمات آن دسته از آیات هستند كه فهم تطبیقات آن آن قدر از استواری و خلل ناپذیری برخوردار است كه هر كس با مطالعه آنها به روشنی مراد خداوند را می فهمد و جای هیچ گونه شك و تردید در فهم آنها برای او باقی نمی ماند؛ و لذا احتمال و تردید و شبهه ای در فهم آن راه ندارد و مراد خداوند از آن آیات بر همگان واضح و روشن است.
اما متشابهات به آیاتی گفته می شود كه فهم مصادیق مرادات كلام واضح و روشن نیست، و بر اثر احتمالاتی چند، شبهه برانگیز بوده و مقصود واقعی خداوند در آن پنهان می باشد. اینگونه آیات براثر وجوه احتمالاتی كه در آنها هست ظاهری شبهه انگیز به خود گرفته، و حقیقت در آنها پنهان گردیده است، به گونه ای كه حق و باطل به هم آمیخته، و گاه موجب اشتباه حق و باطل شده است.
آیات متشابه به جهت ابهامی كه در تطبیق مرادات دارند، تفسیر و بیان مراد واقعی الهی از آنها مشكل است، و برای تفسیر و فهم مراد خداوند از آنها باید آنها را به آیات محكمات ارجاع داده و به كمك روایات و بیانات معصومین(ع)، پی به مقصود خداوند از آنها ببریم. «إنما یعرف القرآن من خوطب به» ـ یعنی مرادات قرآن را كسی می داند كه قرآن بر او نازل شده ـ اشاره به همین آیات دارد.
البته ناگفته نماند كه از یك سو، تشابه امری نسبی است، و بر هر كس به حسب شأن و جایگاهی كه در ارتباط با غیب و همچنین علم دارد، احكام و تشابه در باره اش معنا و مصادیقی متفاوت می یابد.
و از سوی دیگر، این چنین نیست كه بعضی آیات از همه جهت محكم و بعضی از همه جهت متشابه باشند، بلكه یك آیه ممكن است از حیثی محكم و از حیث دیگر متشابه باشد.
برای تأویل ـ یعنی مصداق یابی ـ آیات متشابه راهی جز رجوع به خدا و كسانی كه از وحی او با خبرند وجود ندارد.(آل عمران/7)
به همین جهت است كه در فهم آنها باید از روایات و كلام معصومین(ع) كمك گرفت. اینها راسخون د رعلمی هستند كه قرآن به انها اشاره دارد.
البته در تعریف حقیقت احكام و تشابه تفاوتهایی در دیدگاه علما هست؛ كه با مراجعه به كتب دانشمندان به آنها برخواهید خورد.
برای مطالعه بیشتر می توانید به كتب تفسیری و علوم قرآنی، به ویژه تفسیر المیزان، ذیل آیه فوق، و همچنین كتاب "علوم قرآنی" نوشته استاد معرفت مراجعه نمایید.
در ضمن با مراجعه به آدرس ذیل می توانید با مطالب بیشتری در این زمینه آشنا شوید.
www.tebyan.net/qa/html/qa/search.php?name=%22%E3%CA%D4%C7%C8%E5%22&tedad=10&all=on
پیروز باشید.
مشاوره مذهبی ـ قم.