پرسش

چرا با گذشت زمان برخی از احكام اسلام تغییر می كند ( مثل موسیقی ویا بازی شطرنج )

پاسخ

با عرض سلام و تحیت.
دوست محترم!
احكام الهی ثابتند؛ و اگر تغییری هست یا در اثر تغییر موضوع است و یا تغییر در فتوای فقها. در خصوص دو مثالی كه زده اید ـ یعنی موسیقی و شطرنج ـ تغییر فتوا مؤثر نبوده است. آنچه باعث این تفاوت یا تغییر شده، تفاوت یا تغییر در موضوع بوده است.
در احكام الهی، موضوع حكم از جایگاه ویژه ای برخوردار است؛ یعنی با تغییر موضوع، حكم آن هم می توان تغییر كند، و با ثابت بودن موضوع، حكم آن هم ثابت می ماند.
بنابراین اگر موضوعی در گذشته حكمی داشته، ولی الآن آن موضوع دگرگون شده و تغییر نموده است، به گونه ای كه این موضوع امروزی، دیگر آن موضوع گذشته نیست، حكم آن نیز با تغییر موضوع تغییر می یابد.
به عنوان مثال همین بازی شطرنج، در گذشته چون از آلات قمار محسوب می شده و در عرف آن زمان مردم از بازی شطرنج آنچه كه به ذهن آنان می آمده و عمل می شده قماركردن با آن بوده است، و قمار هم حرام است؛ از این رو بازی شطرنج نیز كه وسیله قمار بوده، پس در آن زمان شطرنج حرام بوده است؛ اكنون با گذشت زمان، و تغییرات و دگرگونی هایی كه در فرهنگ و رسوم پیش آمده، اگر شطرنج از وسیله و آلت قمار بودن خارج شده ـ یعنی معمول افراد با آن قمار نمی كنند ـ بلكه یك بازی فكری و سرگرم كننده است، پس این شطرنج دیگر آن شطرنج گذشته نیست، و چون عنوان آن تغییر كرده و امروزه دیگر به عنوان یك وسیله و ابزاری برای قماركردن نیست؛ پس وقتی موضوع عوض شد حكم آن هم عوض می شود. وقتی شطرنج وسیله ای برای قمار نباشد، مانند بقیه وسائل استفاده و بازی با آن اشكالی ندارد.
این ویژگی لاینفك اجتهاد است كه همیشه متوجه تغییر شرائط و زمان و مكان باشد.
در انتها، لازم است متذكر شویم كه بعضی از فقها شطرنج را نه به این سبب كه آلت قمار است، بلكه به خودی خود حرام می دانند. طبعا این گروه با تغییر شرائط شطرنج حكم حرمت را همچنان باقی می دانند. این اختلاف دیدگاه در شطرنج ناشی از اختلاف فقها در برداشت از روایات شطرنج است.
در مورد موسیقی هم باید گفت كه ملاك حرمت موسیقی، نزد غالب فقها، مطرب بودن آن است؛ بنابر این اگر موسیقی متناسب با مجالس لهو و لعب نباشد، شنیدن آن اشكالی ندارد و حلال است؛ و این ملاك و حكم، هم در گذشته بوده و هم الآن معتبر است؛ یعنی یك معیار كلی است برای تشخیص موسیقی حلال از حرام.
بله، با توجه به مطلب گذشته كه گفتیم موضوع نقش مهمی در نوع حكم دارد باید گفت یك سری از این موسیقی ها كه الآن رواج دارد مطابق با مجالس لهو و لعب نیست و حلال است؛ ولی در گذشته فرهنگ و جو جامعه به گونه ای بوده است كه معمولا این چنین موسیقی هایی در مجالس لهو و لعب استفاده می شده است، ولی امروزه كه موسیقی گسترش پیدا كرده و متنوع شده، و فرهنگ و جو فرهنگی هم تغییر كرده، و دیگر با برخی از آن موسیقی ها امروزه آن مجالس لهو و لعب به ذهن نمی آید؛ لذا هر موسیقی كه امروزه متناسب با مجالس لهو و لعب باشد حرام است و هر موسیقی كه مخصوص این مجالس نباشد، حلال است.
امیدواریم تا این مقدار برای روشن شدن مطالب كافی باشد.
پیروز باشید.
مشاوره مذهبی ـ قم.