پرسش

1)در زمان معاویه(لعنت اللاه علیه)كسانی
سبٌ (دشنام و بد گویی)حضرت علی علیه اسلام
را می كردند. آیا قتلشان واجب نبوده
2)اگر فرشتگان دارای اختیار هستند پس چرا به خدا برای خلقت انسان اعتراض كردند؟

پاسخ

با عرض سلام و تحیت.
دوست محترم!
1. به اعتقاد شیعه سبّ معصومین(ع) ـ با توجه و التفات ـ به مثابه سبّ النبی(ص) است و محكوم به حكم ارتداد؛ از این رو علی القاعده برخی از كسانی كه چنان می كردند، محكوم به ارتداد بودند. ولی در آن زمان شیعه در اقلیت و پراكنده در مملكت بزرگ اسلامی بود و حكومتی هم در دست نداشت تا پیگرد قانونی برای آنان قرار دهد. به علاوه این كه رفتار ملایم و نرم امامان و شیعیان آنان در مقابل این فجایع، به طور طبیعی موجب هدایت جاهلان فریب خورده می شد، و عملاً هم پس از تلاش های امامان و عالمان شیعی این گونه شد.
2. به آن معنا كه حیوانات مجبورند نمی توان فرشتگان را مجبور دانست. وجه تمایز این است كه حیوانات مثل انسان، بالقوه است و غایت و كمالاتش بالفعل نیست، با این تفاوت كه حیوان در رسیدن به غایت مطلوب، بر خلاف انسان، تكوینا فقط یك مسیر برایش معین شده و قابل تخلف نیست. اما فرشتگان اصلاً از این تقسیم بیرون هستند. آنها غایت شان را بالفعل دارند.
توضیح این كه موجودات مادی را آفریننده آنان برای رسیدن به مقام و جایگاهی خاص آفریده است؛ مثلا دانه گندم را برای به بار نشستن و دادن دانه های بسیار، و انسان را برای رسیدن به مقام "خلیفة اللهی" آفریده است. دادن هفتصد دانه غایت گندم و خلافت الهی غایت انسان است. اما هیچ كدام الآن بالفعل به آن كمال نرسیده اند، و در دنیا به سوی آن غایت فراخوانده شده اند؛ لكن فراخوان گندم یك فراخوان صرفا تكوینی و غیرقابل تخلف است ـ یعنی نمی شود او در مسیر خود گندم ندهد، و مثلا جو بدهد ـ و از این رو او را مجبور می دانیم، اما انسان می تواند بسوی آن غایت پیش رود و می تواند راهی دیگری برگزیند، و از این رو او را مختار می نامیم.
حال اگر موجودی به محض وجود، غایت خویش را با خود داشته باشد، یعنی همه آنچه را با جبر یا اختیار باید كسب كند همین الآن داشته باشد دیگر بحث اختیار یا جبر برای اوـ به آن معنا ـ منتفی است. فرشتگان الهی و موجودات مجرد چنین هستند.
به اصطلاح حكماء بدأ و حشر آنان یكی است؛ و به تعبیر قرآن هر كدام را مقامی معلوم است. او كه مثلاً برای فرستادن وحی آفریده شده این را با كسب به دست نیاورده، بلكه از همان اول كه موجود شده آن را هم داشته است.
وقتی اختیار به معنایی كه در انسان است برای فرشتگان منتفی شد، عصیان هم منتفی می شود؛ یعنی محال است امری از اوامر الهی را عصیان كنند. پرسش آن ها هم از خدای متعال، پرسش انكاری و عصیانی نبوده است.(ر.ك. به رساله انسان از آغاز تا انجام، علامه طباطبائی، ص29)
با این وجود، هستند علما و متفكرینی كه ملائكه را مختار می دانند؛ ولی قول مشهور و قابل دفاع به نظر می رسد همین باشد كه گذشت.
با التماس دعا.
مشاوره مذهبی ـ قم.