پرسش

با سلام
مطالب كد 5455 را خواندم سوال اینست اگر دین حنفی داشته باشند چرا به سوی بیت المقدس نماز می خواندند. یا اینكه در سوره ال عمران خداوند فرموده كعبه اولین مكان مورد عبادت روی زمین بوده چرا به سوی بیت المقدس نماز می خواندند؟

پاسخ

دوست عزیز!
وجه سؤال شما را نمی دانیم. نمازی كه از پیامبر سراغ داریم پس از بعثت حضرتش بوده است، و پس از بعثت همه اعمال پیامبر بر اساس دین اسلام و وحی جبرئیل و الهام بوده است، و نه هیچ دین دیگر. پس اساسا جهت قبله حضرتش ربطی به دین سابق حضرتش ندارد.
ثانیا اگر به فرض، حضرت رسول(ص) قبل از بعثت هم بر بیت المقدس نماز می گزارده اند، باز این مشكلی در احتمال حنفی بودن حضرتش ندارد؛ چرا كه:
اولا، باید دانست كه "حنیف" در لغت به معنای تمایل داشتن به راه راست و حق، و نداشتن انحراف به سوی باطل است. لذا حنیف بودن پیامبر(ص) اقتضایی جز این ندارد كه پیرو دستور خداوند متعال باشد؛ هر چه كه باشد.
ثانیا، همچنان كه در سؤال كد 16384 از بخش تازه های مذهبی گفته شده، به نظر می رسد كه دین حنیف در عرض سایر ادیان نیست، بلكه همانطور كه ابراهیم ابوالأئمه است، دین او هم قدرمشترك ادیان توحیدی و اصول و محكمات همه ادیان است. لذا بعید نیست كه دین حنیف بخودی خود، با خواندن نماز به سوی بیت المقدس منافات نداشته باشد، بعد از آن كه ادیان بزرگی مثل دین یهود و مسیحیت توجه به آن را تشریع كرده اند. و هم كعبه و هم بیت المقدس هر دو به فرمان الهی به عنوان قبله معین شده اند. لذا پیامبراكرم(ص) درهر صورت اجرای فرمان الهی را نموده است.
ثالثا، اگر احتمالات فوق را هم نپذیریم، باز كاملا قابل قبول، بلكه مورد انتظار است كه در دین حنیف هم به مانند دین اسلام، و شاید همه ادیان دیگر الهی، همانطور كه احكام اولی دارند، احكام ثانوی هم داشته باشند. خانه ای كه به عنوان بت پرستی معروف است، بنا به دین حنیف هم نباید، قبله گاه باشد، مگر آن وقت كه توهم پرستش بتان در توجه به آن نرود.
بر این اساس می توان گفت كه احتمال این كه حضرت رسول اكرم(ص) پیرو دین حنیف باشند، با این اشكال قابل دفع نیست.
از طرفی تغییر قبله از بیت المقدس به خانه كعبه برای همه سؤال انگیز بود. آنها كه گمان می كردند هر حكمی باید ثابت باشد می گفتند اگر می بایست ما به سوی كعبه نماز بخوانیم چرا از همان روز اول نگفتند؟ و اگر بیت المقدس بهتر بود، چرا تغییر یافت؟
بدیهی است این وسوسه ها آن هم در جامعه ای كه هنوز نور علم و ایمان زوایایش را روشن نساخته بود و از طرفی هنوز رسوباتی از دوران شرك و بت پرستی در آن وجود داشت، ایجاد نگرانی و اضطراب كند.
لذا قرآن كریم در آیه 142 سوره بقره صریحاً می فرماید: این یك آزمایش بزرگ برای مشخص نمودن موضع مؤمنان و مشركان بود.
از این رو بعید نیست یكی از علل مهم تغییر قبله را چنین بدانیم:
از آن جا كه خانه خدا در آن زمان كانون بتهای مشركان بود، دستور داده شد مسلمانان موقتاً به سوی بیت المقدس نماز بخوانند و بدین ترتیب صفوف خود را از مشركان جدا كنند.
اما هنگامی كه به مدینه هجرت كردند و تشكیل حكومت و ملتی دادند و صفوف آن ها از دیگران كاملاً مشخص شد، دیگر ادامه این وضعیت ضرورت نداشت؛ در این هنگام به سوی كعبه قدیمی ترین مركز توحید و پرسابقه ترین كانون انبیاء بازگشتند.
بدیهی است هم نماز خواندن به سوی بیت المقدس بر آن ها كه خانه كعبه را سرمایه معنوی نژاد خود می دانستند مشكل بود، و هم بازگشت به سوی كعبه بعد از بیت المقدس پس از عادت كردن به قبله نخست.
مسلمانان به این وسیله در میدان آزمایش قرار گرفتند، تا آن چه از آثار شرك در وجودشان است و پیوندهای خود را از گذشته شرك آلودشان ببرند و روح تسلیم مطلق در برابر فرمان حق در وجودشان پیدا گردد.
همان گونه كه خداوند متعال می فرماید:«... و ما جعلنا القبلة التی كنت علیها إلا لنعلم من یتبع الرسول ممن ینقلب علی عقبیه و إن كانت لكبیرة إلا علی الذین هدى الله» یعنی ما قبله ای را كه بر آن بودی تغییر ندادیم مگر برای این كه بیازماییم و جدا سازیم گروهی را كه از پیغمبر خدا پیروی كنند از آنان كه به مخالفت او برخیزند، و این تغییر قبله بسی بزرگ نمود، جز در نظر هدایت یافتگان.(بقره/143)
البته نباید فراموش شود كه خدا مكان و محلی ندارد، قبله رمزی است برای وحدت صفوف و احیای خاطرات توحیدی، و تغییر آن هیچ چیز را دگرگون نخواهد كرد. مهم تسلیم بودن در برابر فرمان الهی و شكستن بتهای تعصب و لجاجت و خودخواهی است.
برای مطالعه بیشتر می توانید به كتب تفسیر به ذیل آیه مورد نظر، به ویژه "تفسیر نمونه"، ج1، ص479 به بعد، مراجعه نمایید.
پیروز باشید.
مشاوره مذهبی ـ قم.